Video για την εκδήλωση του Θ. Οικονόμου

Από αυτή τη μοναχική γωνιά του στον Κόσμο το ανθρώπινο είδος, πολλές φορές ένιωσε να βρίσκεται στο κέντρο του Σύμπαντος, ένιωσε να είναι μοναδικό. Αλλά στις στιγμές κορύφωσης της ανθρώπινης αλαζονείας η Αστρονομία ήταν εκεί να διορθώνει τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο αλλά και να μας φέρνει αντιμέτωπους με ερωτήματα. Ερωτήματα βαθύτερα, υπαρξιακά.
Γιατί είμαστε εδώ; Από πού ερχόμαστε; Είμαστε μόνοι;
Πολλές φορές ο τρόπος ζωής που ακολουθούμε μας οδηγεί σε μοτίβα ανούσια, σε λάθος μονοπάτια.
Όμως μέσα σ’ αυτήν την παράνοια για χρήμα, για δόξα και αλαζονική επίδειξη εξουσίας, το ανθρώπινο είδος παρόλο που αυτοκαταστροφικά κάνει κακό στον πλανήτη και στον εαυτό του, πολλές φορές βρίσκει τη δύναμη, το κουράγιο να αναζητήσει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα.
Και για να βρεθούν απαντήσεις ο άνθρωπος εδώ και πάνω από πενήντα χρόνια επιμένει στην εξερεύνηση του διαστήματος.
Με αποστολές από τη ΝΑΣΑ, την ESA, τη Ρωσική και άλλες υπηρεσίες διαστήματος ανά τον κόσμο.
Και πίσω από πολλές από αυτές (πάνω από 15 και συνεχίζει) βρίσκεται ένας Έλληνας.
Ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ φημισμένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Χάρη στις υψηλές του γνώσεις στην πυρηνική φυσική συνέβαλε στις επιτυχίες του προγράμματος “Surveyor” που ήταν τα πρώτα διαστημικά σκάφη που προσγειώθηκαν στη Σελήνη και έτσι προετοίμασε την αποστολή του Apollo 11.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Και η αρχή δεν ήταν καθόλου εύκολη για αυτόν.
Γεννήθηκε στο Ζιάκα Γρεβενών, το 1937, δηλαδή η ζωή του άρχισε στην περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου γνωρίζοντας τη στέρηση από την παιδική του ηλικία. Το χωριό του στον εμφύλιο βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και πολλοί άνθρωποι και παιδιά σκοτώθηκαν. Για να αποφύγουν τις απώλειες, φυγάδεψαν στην Αλβανία, γύρω στα 200 παιδιά από τη Ζιάκα, από μωρά ως 15 χρόνων. Ανάμεσά τους και ο κ. Οικονόμου. Ταξίδεψε υπό δυσμενείς συνθήκες από την Αλβανία στη Γιουγκοσλαβία και τέλος στην Τσεχοσλοβακία όπου έμεινε σε ορφανοτροφείο για πολλά χρόνια και πρωτοπήγε σχολείο. Τελείωσε το δημοτικό στα 16 του χρόνια κι επειδή αγαπούσε τα μαθηματικά και τη φυσική οι δάσκαλοί του τον κατεύθυναν στις θετικές επιστήμες. Σπούδασε Πυρηνική Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πράγας το οποίο και τελείωσε με “Άριστα”.
Μετά τις σπουδές του, ξεκίνησε να εργάζεται σε διάφορα ερευνητικά κέντρα της Τσεχοσλοβακίας και αργότερα, έχοντας αρνηθεί πρόταση συνεργασίας από τη Ρωσία, αποδέχτηκε πρόταση του Πανεπιστημίου του Σικάγο, στο Διαστημικό Ερευνητικό κέντρο που μόλις είχε αρχίσει τα ερευνητικά προγράμματα της ΝΑΣΑ στη Σελήνη. Όλα τα εξαρτήματα που το τμήμα του κατασκεύασε για λογαριασμό της ΝΑΣΑ, τρία σε αριθμό, προσγειώθηκαν επιτυχώς στη σελήνη στο χρονικό διάστημα 1967 έως 1968.
Για τη Σελήνη τότε γνωρίζαμε ελάχιστα. Δεν ξέραμε τη χημική της σύσταση, δεν ξέραμε καν αν ο άνθρωπος μπορεί να πατήσει επάνω χωρίς να βουλιάξει. Έτσι έφτιαξε ένα όργανο που τότε πατούσε σε ένα μεγάλο «πιάτο» ως βάση, για να αποκλειστεί η περίπτωση να βυθιστεί στην επιφάνεια της Σελήνης. Για αυτές τις επιτυχίες του, έλαβε υψηλές τιμές από τη ΝΑΣΑ.
To 1986, μιλώντας άπταιστα τα ρωσικά, άρχισε τις συνεργασίες του με το Διαστημικό Κέντρο της Σοβιετικής Ένωσης στα προγράμματα έρευνας του πλανήτη Άρη που η ΝΑΣΑ και η Ρωσία διεξάγουν ακόμα και σήμερα.
Προικισμένος με ταλέντο και εμπειρία, ένα άλλο επίτευγμά του τον απογείωσε. Στις 4 Ιουλίου 1997 το ερευνητικό όργανο που ο ίδιος κατασκεύασε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου για λογαριασμό της ΝΑΣΑ, το “Alpha Proton X-Ray Sprectometer” στημένο πάνω στο Sojourner του Pathfinder, που επιτυχώς προσγειώθηκε ομαλά στην επιφάνεια του Άρη, άρχισε να στέλνει τις πρώτες πολύτιμες πληροφορίες που θα δώσουν απάντηση στο ερώτημα “από τι είναι φτιαγμένος ο Άρης;”. Αυτή η επιτυχία θεωρήθηκε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της επιστήμης το 1997 και ο ίδιος τιμήθηκε υψηλά για αυτό του το κατόρθωμα όχι μόνο από τη ΝΑΣΑ, αλλά και από πολλούς άλλους οργανισμούς.
Κάποια από τα rovers στον Άρη είναι ακόμα λειτουργικά. Το Spirit το αποχαιρετίσαμε πριν κάποια χρόνια, αλλά το Opportunity είναι ακόμα ενεργό αποτελώντας ένα παράδειγμα πολύ επιτυχημένης αποστολής, αφού είχε σχεδιαστεί να δουλέψει για τρεις μήνες και είναι λειτουργικό πάνω από 11 χρόνια!
Συμμετείχε επίσης στη Rosetta που τρέχουν 24 πειράματα σε μια προσεδάφιση στον κομήτη που ήταν αρκετά επεισοδιακή.
Επίσης πολλές σύγχρονες αποστολές εξερευνούν το ηλιακό μας σύστημα όπως το Voyager, που έχει αφήσει πλέον το ηλιακό μας σύστημα, στον Άρη τα rovers Opportunity, Curiosity και το Cassini που βρίσκεται στον Κρόνο και συνεχώς ανακαλύπτει πολλά φεγγάρια. Στον Ερμή εδώ και χρόνια βρίσκεται το Messenger.
Για ποιο λόγο όμως ο άνθρωπος επιμένει στην κατάκτηση του διαστήματος;
Ο πιο πεζός λόγος είναι πως από τις πρώτες αποστολές, το διάστημα προσέφερε χρήσιμα στοιχεία για τον σύγχρονο ανθρώπινο πολιτισμό. Σήμερα, χρησιμοποιούμε και ενσωματώνουμε τις εφευρέσεις του, τις διαστημικές τεχνολογίες και ανακαλύψεις. Όλα αυτά για τη βελτίωση της καθημερινής μας ζωής.
Αλλά κυρίως γιατί απλά ο άνθρωπος από τη φύση του είναι φτιαγμένος να εξερευνά! Ξεκίνησε εξερευνώντας τους ωκεανούς, τους πόλους της Γης, το περιβάλλον του. Σήμερα έχει σχεδόν ολοκληρώσει την εξερεύνηση του πλανήτη Γη, και έτσι ενδιαφέρεται να εξερευνήσει και άλλους πλανήτες.
Γιατί έχει μια επιθυμία να συνδεθεί με το Σύμπαν, με τον ΚΟΣΜΟ. Γιατί τα άτομα που συνθέτουν τη ζωή στη Γη, τα άτομα που μας αποτελούν, είναι τα άτομα των στοιχείων των αστεριών που εξερράγησαν και σκορπίστηκαν σε ολόκληρο το γαλαξία.
Και είναι αυτά τα θεμελιώδη συστατικά της ζωής.
Ίσως τελικά γιατί είμαστε σε μια εποχή της ανθρωπότητας που μπορούμε περισσότερο από κάθε άλλη φορά να αλλάξουμε τον κόσμο. Και αυτό θα γίνει αν δούμε πέρα από τον ορίζοντα. Αν προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε και αυτό το σύνορο προς χάριν της ανθρώπινης προόδου, για χάρη των επόμενων γενεών. Και πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε μέσα μας, βαθύτερα, για να μπορέσουμε να δούμε πιο μακριά, ως άλλοι νέοι Κολόμβοι να προσπαθήσουμε να ταξιδέψουμε στους ωκεανούς των αστεριών, να ανταποκριθούμε στο κάλεσμα για μια νέα μεγάλη περιπέτεια που θα μας αλλάξει την αντίληψη για το τι είναι δυνατόν.
Και αν καταφέρουμε να ανακαλύψουμε κάποιο είδος ζωής, έστω διαφορετικό από αυτό που έχουμε στο μυαλό μας, ίσως τότε κατανοήσουμε καλύτερα τη θέση μας στο ΚΟΣΜΟ. Ίσως έτσι κατανοήσουμε την ασημαντότητά μας, ίσως έτσι μετριάσουμε την αλαζονεία μας.
Παρόλα αυτά αν κάποιος μας ρωτήσει ποιο είναι το ομορφότερο τοπίο, θα του απαντήσουμε με τα λόγια του κυρίου Οικονόμου!
«Κάθομαι ώρες και κοιτάζω την κοιλάδα προσεδάφισης του Pathfinder στον Άρη. Είναι υπέροχη με όλα αυτά τα πετρώματα και τους βράχους. Μετά σκέφτομαι την εικόνα της Γης από τη Σελήνη. Υπέροχο γαλάζιο. Νομίζω πως το ωραιότερο τοπίο είναι της Γης».
Ας την προστατέψουμε, ας την αγαπήσουμε και ας συνεχίσουμε να αναζητούμε κάθε φορά το επόμενο σύνορο που θα ξεπεράσουμε. Και σ’ αυτό το ανεξερεύνητο και αχανές σύμπαν έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε. Αλλά αυτό μας κάνει καλύτερους!
Μα μήπως είναι ουτοπικό;
Και αν ναι, σε τι χρησιμεύει η ουτοπία;

Η ουτοπία είναι στον ορίζοντα. Την πλησιάζω δυο βήματα, κι εκείνη απομακρύνεται δυο βήματα.Προχωράω δέκα βήματα μπροστά και ο ορίζοντας «τρέχει» δέκα βήματα ακόμη πιο πέρα. Όσο μακριά κι αν περπατήσω ποτέ δεν την φτάνω. Τότε, σε τι χρησιμεύει; Ακριβώς σ’ αυτό. Να συνεχίσουμε να περπατάμε μπροστά.
Εντουάρντο Γκαλεάνο

Για την υπερπανσέληνο

Για την υπερπανσέληνο

Από νωρίς το απόγευμα φαινόταν πως η βραδιά θα ήταν πιο κρύα από τις προηγούμενες. Ο ήλιος άφησε τη θέση του στο φεγγάρι, διατηρώντας αυτή την αέναη διαδοχική παρακολούθηση της γης και των πλασμάτων της από  ψηλά∙ και τότε, κρύωσε απότομα ο καιρός. Το φθινόπωρο αφήνει τη σειρά του στο χειμώνα και αυτός σα να βιάζεται να δείξει τα δόντια του πριν καν την ώρα του,  σιγανασαίνει παγώνοντας την ατμόσφαιρα. Κάποιος ρώτησε: τι είναι ετούτο τελικά, είναι ο ρόγχος στο αγγελόσκιασμα του Φθινοπώρου ή το πρώτο κλάμα στη γέννηση του Χειμώνα; Δεν πήρε απάντηση.

Βράδιασε.  

Ο δρόμος προς το σημείο συνάντησης ανηφορικός. Αλλά έχει κάτι αλλιώτικο η βραδιά απόψε∙ βράδιασε, μα δε σκοτείνιασε καλά. Το φεγγαρόφωτο είναι πολύ πιο δυνατό και ο ουρανός σε πείσμα των προβλέψεων των προηγούμενων ημερών πεντακάθαρος, δεν το δεσμεύει καθόλου. Και όλα φωτίζονται. Από ένα φως όμως πιο μαλακό, από ένα φως ξεχωριστό, διαφορετικό, από ένα φως μαγευτικό. Το φως  του φεγγαριού.

Μα είναι δικό του φως; Ξέρω, αν σας ρωτήσω, θα μου πείτε “όχι”, είναι του ήλιου φως· δεν είναι αυτόφωτο το φεγγάρι θα συμπληρώσετε. Μα αν αυτό είναι το φως που στέλνει σε εμάς, αυτό το ίδιο δεν είναι που το αιχμαλώτισε σαν μπήκε μπροστά από τον ήλιο;  Και αφού το κατεύθυνε  σωστά, έμεινε να μας παρακολουθεί από εκεί ψηλά, να λουζόμαστε μ’ αυτό το θολό πέπλο που μας τυλίγει, και μας πλανεύει και μας κάνει να ονειρευόμαστε, να φανταζόμαστε.

Πάντα μου άρεσε να κοιτάζω το νυχτερινό ουρανό, μα απόψε η έλξη προς τα πάνω είναι μεγαλύτερη.  Να φταίει η επίπληξη του Δάντη: «Οι ουρανοί περιστρέφονται από πάνω σας αποκαλύπτοντας την αιώνια δόξα τους και εσείς έχετε το βλέμμα στραμμένο στο έδαφος», που σήμερα στριφογυρίζει για άγνωστο λόγο στο μυαλό μου, ή να υπάρχει μια εσωτερική εγγενής προδιάθεση; Δεν είμαι σίγουρος. Ίσως να είναι η μέρα ή καλύτερα να πω η νύχτα, ίσως και τα δυο. 

Προχωρούμε σιωπηλά, μια παρέα ατόμων διαφόρων ηλικιών, παιδιά, μεγάλοι, μεγαλύτεροι, άλλοι κουβαλώντας μικροπράγματα, άλλοι φωτογραφικές μηχανές, άλλοι απλώς παίζοντας με τους σκούφους και τα γάντια τους, προχωρούμε βιαστικά να φτάσουμε στο σημείο. 

Και εκεί, φτάνοντας αντικρύζουμε τέσσερα – πέντε τηλεσκόπια που οι εραστές της παρατήρησης αψηφώντας κρύο και κόπο είχαν φροντίσει να είναι εκεί έτοιμα, στημένα με τα πόδια τους ψηλά, ανοιχτά να θυμίζουν τα πόδια από τα άλογα στον πειρασμό του Αγ. Αντωνίου του Νταλί, λεπτά σχεδόν κάτισχνα να συγκρατούν το βάρος από ογκώδη κυλίνδρους, που έχουν σα σκοπό της ύπαρξής τους να γίνουν μια προσωπική, μια νέα Βαβέλ, που θα φέρει πιο κοντά τον ουρανό στους ανθρώπους.   Γιατί και ο πύργος της Βαβέλ τι ήταν τελικά; Ήταν προϊόν έπαρσης, ήταν επίδειξη αλαζονείας ή μήπως προσπάθεια να φτάσει το ανθρώπινο μάτι πιο μακριά, να τεντωθεί ο άνθρωπος πιο ψηλά για να αγγίξει καλύτερα τον ουρανό; Ένα αρχαίο αστεροσκοπείο με εφτά επίπεδα ήταν, μια πρώιμη πρωτόγονη σκάλα για τον ουρανό. Κάτι σαν αυτόν τον κύλινδρο που εφηύραν στις κάτω Χώρες μα έγινε διάσημος σαν παιδί του νεαρού από την Τοσκάνη, που κοιτώντας μέσα από αυτό έφερε τη Σελήνη πιο κοντά, τόσο ώστε να διαπιστώσει πως μοιάζει με τη γη, να δει πως έχει βουνά και θάλασσες, πως έχει κρατήρες, πως απέχει πολύ από την τέλεια σφαίρα που διατυμπάνιζε τόσο αυστηρά και καταπιεστικά ο Αριστοτέλης. 

Και απόψε; 

Είναι από αυτές τις νύχτες που η έλξη είναι αμοιβαία.  Η Σελήνη σε μια ελλειπτική κίνηση γύρω από τη γη σ’ ένα προκαθορισμένο ραντεβού, έρχεται απόψε πιο κοντά απ’ ότι τις άλλες φορές.  Τα τηλεσκόπια στητά, ακίνητα εστιάζουν στο φεγγάρι και αυτό σαν μια άλλη αυτάρεσκη βασίλισσα, λικνίζεται, μετακινείται μέσα από τις σύγχρονες διόπτρες, ανακλά το είδωλό του στα λεπτοδουλεμένα κάτοπτρα, αποτυπώνεται στις οθόνες των καμερών, και αναζητά τους αμφιβληστροειδείς που θα στραφούν προς αυτό. Και στρέφονται πολλά βλέμματα, πρώτα απευθείας, μετά μέσα από τους σωλήνες προεκτείνοντας  την ανθρώπινη όραση μαζί και την αντίληψη και το καρδιοχτύπι αποτέλεσμα του θεάματος ολοένα και μεγαλώνει.

Μα δεν είναι μόνο η ομορφιά του που σε ταρακουνά. Ανατριχιάζεις στην ιδέα ότι φωτόνια που σχηματίστηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια στο εσωτερικό του ήλιου και κατάφεραν να δραπετεύσουν από τον υπέρθερμο κλίβανο ώστε μετά από ένα ταξίδι μερικών λεπτών να ανακλαστούν στην ανώμαλη σεληνιακή επιφάνεια, πως φτάνουν στις κόρες των ματιών μας οδηγώντας τα μόρια του αμφιβληστροειδούς σε ένα παράξενο μπαλέτο. Είναι κυρίως πως ο  όμορφος αυτός χορός των μορίων, αφού θέσει σε κίνηση τους νευρώνες πρώτα των ματιών κι έπειτα του εγκεφάλου, πριν περάσουν αρκετά χιλιοστά του δευτερολέπτου και αναδομήσει αυτήν την εικόνα στον εγκέφαλό μας, τη χρησιμοποιεί ως όργανο που μας οδηγεί με καταιγιστικό ρυθμό σε ακατάπαυστες σκέψεις. Παρατηρώντας το, αυτό το βράδυ, έτσι όπως είναι, μεγαλύτερο και φωτεινότερο, στο μυαλό μου ανακύπτει το ερώτημα του Αϊνστάιν :  άραγε το φεγγάρι είναι στη θέση του όταν δεν το κοιτάζει κανείς; Παράλογες σκέψεις θα μου πείτε, της σύγχρονης -αλλά όχι νέας, γιαγιά 80ετών  περίπου, έγινε η κβαντομηχανική - Φυσικής.

Και αυτό το ηλεκτρικό ρεύμα ανάμεσα στους νευρώνες μας δε λέει να σταματήσει να σπινθηρίζει. 

Σκέψεις, σκέψεις, αναμνήσεις που η άδηλη μνήμη, ακυβέρνητη καθώς είναι σου φέρνει ανεξέλεγκτα στο νου. Το σύμπαν υπάρχει και λειτουργεί και χωρίς την ύπαρξη μας και ανεξάρτητα εάν το παρακολουθούμε εμείς ή όχι. Δεν είμαστε το επίκεντρο του σύμπαντος και η ύπαρξη μας οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μια ακολουθία τυχαίων, χαοτικών συγκυριών και συμβάντων.

Ξανακοιτάζω γύρω μου. Μια καύτρα από τσιγάρο σιγοσβήνει στα χέρια κάποιου που μόλις σήκωσε το βλέμμα του από το φακό. Παρατηρούμε, βάζουμε φίλτρα, και άλλους φακούς και άλλες μηχανές για να το φέρουμε πιο κοντά. Κάποιος αστειεύτηκε : λες να μπορέσουμε να δούμε και καμιά σημαία;

Ψάχνουμε πάλι για τα ίχνη μας, ψάχνουμε ίσως  και για ίχνη άλλων... Λες να υπάρχουν άλλοι σαν εμάς ή έστω διαφορετικοί, -ας είναι- ρωτάει ένας άλλος. Αστειεύεσαι του είπα, μα πριν προλάβουν οι λέξεις να εγκαταλείψουν το στόμα μου, ακολουθούμενες από μια ανάσα που σχεδόν κρυστάλλιασε από το κρύο και έμεινε εκεί μάρτυρας της βιασύνης και της αλαζονείας μου, σκέφτηκα τον Πλούταρχο που είχε γράψει τον Διάλογο στο Πρόσωπο του Φεγγαριού, όπου δύο άνθρωποι πάνω στη Σελήνη συζητούν για τη Γη και όταν κάποιος υποστηρίζει ότι μπορεί να υπάρχει ζωή "εκεί κάτω" ο άλλος του απαντά: "Θα αστειεύεσαι, βέβαια...".

Υπάρχουν στιγμές που με τρομάζει η βιασύνη μου, είναι στιγμές που είναι ασήκωτη στους ώμους μου η ματαιοδοξία. Μα σαν κοιτώ τον ουρανό, αντιλαμβάνομαι την άγνοιά μου, λαχταρώ από την απέραντη ομορφιά του, γαληνεύω από το θολό πλανεμένο φως των αστεριών που ξελογιάστηκε από τις έλξεις των μαζών που βρέθηκαν στο δρόμο του και έφτασε εδώ, σε εμένα, κουβαλώντας εικόνες και ιστορίες του παρελθόντος χρόνου και ηρεμώ.

Τι είναι τελικά το φεγγάρι;

Απόψε σαν το κοιτώ, με βλέμμα αλλιώτικο, δε θέλω ορισμούς επιστημονικούς, δε θέλω απόμακρα ξερά λόγια, μια λυρική περιγραφή μου φαίνεται του ταιριάζει περισσότερο:

«Έν' ασημένιο κέρμα το φεγγάρι, που κάποτε τινάξαν στο διάστημα οι θεοί, κορώνα γράμματα την τύχη παίζοντας αυτού του κόσμου, έν' ασημένιο κέρμα που δεν έπεσε ποτέ, αλλ' έμεινε εκεί, μετέωρο, στο χάος.

Γι' αυτό και δεν αποφασίστηκε ποτέ η τύχη αυτού του κόσμου, γι' αυτό και αδιάκοπα κοιτάμε μ' αγωνία το φεγγάρι, μην πάει και πέσει απ' του χαμού μας την πλευρά».[1]  

Σκέψεις, ατέρμονες, ανερμάτιστες, χαοτικές με αφετηρία το πλησίασμα  του φεγγαριού στη γη.

Μου ζητήθηκε να γράψω ένα κείμενο σαν δελτίο τύπου για την βραδιά παρατήρησης της υπερσελήνης και για τη δράση του Συλλόγου Αστρονομίας στο θεατράκι του σπιτιού του Β. Γκανιάτσα στη Βλαχέρνα. Δεν τα κατάφερα να γράψω για το φεγγάρι περιορισμένος μέσα σε φόρμες. Κλείνω τα μάτια, πιέζομαι∙όσο και αν προσπαθώ δυσκολεύομαι, δε μπορώ. Εγώ έτσι τη θυμάμαι….την υπερπανσέληνο. Ανοίγω τα μάτια τώρα.

Τι έμεινε λοιπόν από αυτή τη βραδιά; Νομίζω πιο εύστοχα από τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ δεν υπάρχουν. « Όλοι βρισκόμαστε μέσα στο βούρκο, αλλά κάποιοι από μας κοιτάμε τα αστέρια».

Μαζευτήκαμε λοιπόν κάποιοι και απολαύσαμε  ….τη Σελήνη!

 

---

[1] Χρόνης Αργυρός

1h Παρουσίαση - Η πορεία προς την καθιέρωση του Ηλιοκεντρικού μοντέλου

Η πρώτη παρουσίαση είναι έτοιμη. Για καλύτερη ενημέρωση ανεβάζω το τρίπτυχο πρόγραμμά της που μόλις τελείωσα.

  πρόγραμμα παρουσίασης 1

Σειρά Παρουσιάσεων «Αστρονομία για Όλους»

Ο Σύλλογος Αστρολάβος Αστρονομίας και Διαστήματος – Παράρτημα του Βόλου σας προσκαλεί σε μια Σειρά Παρουσιάσεων με τίτλο «Αστρονομίας για Όλους» με σκοπό την βοήθεια κατανόησης των βασικών αρχών της Αστρονομίας και τις πτυχές της στην καθημερινότητα. Σας προσκαλούμε σε ένα οδοιπορικό οχτώ παρουσιάσεων με τελικό σκοπό την αλληλεπίδραση ώστε να μάθουμε γενικότερα να κοιτάζουμε ψηλά και να αποκτήσουμε μια γενικότερη εικόνα του περιβάλλοντος κόσμου. Το πρόγραμμα των παρουσιάσεων είναι δομημένο ώστε οποιοσδήποτε θα μπορεί να βρει στοιχεία και ιδέες που άπτονται πολλών επιστημών όπως τα Μαθηματικά, η Φυσική, η Χημεία χωρίς να παίζει ρόλο το υπόβαθρο του σε αυτές, ενώ οι παρουσιάσεις αν και παρουσιάζουν μια λογική σειρά είναι ανεξάρτητες η μια από την άλλη. Οι παρουσιάσεις θα γίνονται στην αίθουσα του επιμελητηρίου Σάββατο ή Κυριακή στις 8:00 το βράδυ σύμφωνα με το πρόγραμμα.

Η συμμετοχή είναι ελεύθερη και δωρεάν.

  Πρόγραμμα Σειράς Παρουσιάσεων 1

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 3ο)

Ο Ήλιος

Στο τρίτο μέρος της παρουσίασης συνεχίζουμε με τον Ήλιο.

Είναι ένα άστρο μεσαίου μεγέθους, μια τεράστια μπάλα συμπιεσμένων και θερμών αερίων.

Το καύσιμό του είναι το υδρογόνο που με τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις εκπέμπει ακτινοβολία.

Ένα φωτόνιο χρειάζεται περίπου 150-170000 χρόνια για να φτάσει από τον πυρήνα στην επιφάνεια του Ήλιου και από εκεί 8 λεπτά για να φτάσει σε εμάς.

Θα μιλήσουμε λίγο για τις Ηλιακές κηλίδες. Είναι αυτές που είδε ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιό του.

Οι ηλιακές κηλίδες είναι παροδικά φαινόμενα που εμφανίζονται στην επιφάνεια του Ήλιου τη λεγόμενη φωτόσφαιρα, της οποίας και θεωρούνται οι περισσότερο εντυπωσιακοί και ενδιαφέροντες σχηματισμοί της. Είναι ορατές ως σκοτεινές μικρές ή μεγαλύτερες κυκλικές επιφάνειες - κηλίδες, σε σχέση με τις γειτονικές περιοχές της φωτόσφαιρας, που περιβάλλονται από λιγότερο σκοτεινές στεφάνες ινώδους υφής.

Οι κηλίδες είναι ψυχρότερες από το περιβάλλον τους γι΄αυτό και φαίνονται σκοτεινές .
Η Θερμοκρασία της φωτόσφαιρας  είναι περίπου ~ 5800Κ
Η Τυπική θερμοκρασία των κηλίδων  είναι περίπου ~ 4000Κ
Ο σχηματισμός των κηλίδων είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού δύο φαινομένων :
1ον : του μαγνητικού πεδίου του Ήλιου

2ον : της διαφορικής του περιστροφής  

Ο αριθμός των κηλίδων και των ομάδων κηλίδων που εμφανίζονται μεταβάλλεται με τον χρόνο. Συγκεκριμένα η εμφάνιση των κηλίδων παρουσιάζει έναν 11ετή κύκλο δραστηριότητας, δηλαδή ο αριθμός τους αυξάνεται και ελαττώνεται περιοδικά κάθε 11 χρόνια.

Βλέπουμε όμως πως παρατηρήθηκαν δυο ελάχιστα στην ανάπτυξη των ηλιακών κηλίδων.

Θα μου πείτε τι μας χρειάζονται όλα αυτά. 

Η έξαρση αυτή συνοδεύεται από αύξηση της έντασης φαινομένων όπως είναι οι εκλάμψεις.

Οι ηλιακές εκλάμψεις λαμβάνουν χώρα στο ηλιακό στέμμα και στην χρωμόσφαιρα, θερμαίνοντας το πλάσμα σε δεκάδες εκατομμύρια Κέλβιν, και επιταχύνοντας τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια και τα βαρύτερα ιόντα κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Παράγουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία σε όλο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, σε όλα τα μήκη κύματος από τα μακρά ραδιοφωνικά κύματα έως τα πολύ μικρά μήκη κύματος, τις ακτίνες γάμμα.

Οι εκλάμψεις που βομβαρδίζουν τη Γη με καταιγίδες φορτισμένων σωματιδίων.Οι εκλάμψεις θέτουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα των δικτύων ρεύματος και τηλεπικοινωνιών …  ( π.χ. Κεμπέκ 1989 ).

Τα μέγιστα της ηλιακής δραστηριότητας  σχετίζονται άμεσα με το κλίμα της Γης. 

Αλλά εδώ σ'αυτό το σημείο θέλω να συνδέσω τις ηλιακές κηλίδες με τη μουσική.

Πως;

Δείτε ξανά το ελάχιστο Maunder. Πότε εμφανίστηκε;

Ξέρουμε  πότε  φτιάχτηκαν τα  καλύτερα  βιολιά  στην  Ευρώπη;

Niccolò Amati   (1596 – 1684)

Antonio Stradivari  (1644 – 1733) 

Bartolomeo Giuseppe Antonio Guarneri  (1698 – 1744) 

Ο διάσημος κατασκευαστής βιολιών Στραντιβάριους χρησιμοποιούσε ξύλο από δέντρα που μεγάλωναν την περίοδο 1645-1715, στο μέσο της λεγόμενης «Μικρής Εποχής των Παγετώνων», εξήγησαν οι ελβετοί ερευνητές σε συμπόσιο του Κέντρου Μοριακής Ιατρικής Max Delbrück στο Βερολίνο.


Στους παρατεταμένους χειμώνες και τα δροσερά καλοκαίρια αυτής της περιόδου, το ξύλο μεγάλωνε ιδιαίτερα αργά και ομοιόμορφα, με αποτέλεσμα να έχει χαμηλή πυκνότητα και ελαστικότητα, ενώ παράλληλα προσέφερε υψηλή ταχύτητα μετάδοσης του ήχου (τα ηχητικά κύματα ταξιδεύουν ταχύτερα μέσα στα στερεά σώματα σε σχέση με τον αέρα).

Σήμερα, οι κατασκευαστές βιολιών μπορούν μόνο να ονειρευτούν ξύλο αυτής της ποιότητας…

Πρατικάκης Βαγγέλης – ΤΟ ΒΗΜΑ – 10/9/2012

Σ' αυτό το σημείο τα παιδιά μας ταξίδεψαν με ένα απίστευτο instrumental για 3 βιολιά...

Επειδή δε μπορώ να βρω το συγκεκριμένο κομμάτι θα βάλω το Καλοκαίρι από τις 4 εποχές του Vivaldi. 

Antonio Vivaldi - Summer from four seasons.

Trondheim Soloists. Artistic Director: Øyvind Gimse. Soloist Mari Silje Samuelsen. Hamardomen. Samuelsen Productions. Video by Tor Melgalvis. Camera: Kjetil Andersen, Jan Gunnar Martinsen and Tor Melgalvis.

Προχωρώντας προς το τέλος της παρουσίασης έφτασε η ώρα να πω δυο λόγια για τη Γη.

Όταν έπρεπε να αποφασίσω τι θα πω η πρώτη σκέψη ήταν να πω κλασσικές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά. Όμως αμέσως θυμήθηκα μια φωτογραφία. 

Λέγεται "The Pale Blue Dot".

Η Χλωμή Μπλε Κουκκίδα [The Pale Blue Dot] είμαι μια φωτογραφία της Γης που τραβήχτηκε το 1990 από το Voyager 1 από απόσταση ρεκόρ, δείχνοντας αμυδρά τον πλανήτη μας μέσα στο αχανές διάστημα. Μετά από αίτημα του Carl Sagan το Voyager, καθώς εγκατέλειπε το ηλιακό μας σύστημα, έστρεψε για μια τελευταία φορά τις κάμερες προς τη Γη, τραβώντας τη φωτογραφία, από την οποία εμπνεύστηκε ο τίτλος του ομότιτλου βιβλίου.

O Carl Sagan έγραψε ένα κείμενο αφιερωμένο σ'αυτή την εικόνα. Αποφασίσαμε να μεταφράσουμε το κείμενο και με την επεξεργασία κάποιων video από το διαδίκτυο κάναμε το παρακάτω video. Τη μετάφραση και την αφήγηση έκανε η Κωσταντίνα Κόκκινου ενώ την επεξεργασία την επιμελήθηκε ο Αδριανός Σερβετάς. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τα παιδιά γιατί ανέχτηκαν τις ιδιοτροπίες μου, τις παρατηρήσεις για το πως θα ειπωθεί, τι μουσική θα βάλουμε, ποιες εικόνες θα κόψουμε, θα βάλουμε κλπ.. Το σημαντικότερο όμως είναι πως όπως συμβαίνει πάντα, με ξεπέρασαν.

“Το λάθος, αγαπητέ μου Βρούτε, δεν είναι στ’ αστέρια, αλλά μέσα μας.“ 

–Γουίλιαμ Σαίξπηρ

Θα κλείσω με μια φωτογραφία.

Θα κλείσω αυτή την παρουσίαση όπως ξεκίνησα. Κοιτάζοντας τον ουρανό και βλέποντας ένα αστερισμό. Εδώ είναι ο αστερισμός του Κύκνου στο κέντρο του γαλαξία μας. Όμως εδώ υπάρχει ένας ωραίος μύθος.

Ο Μύθος

Φαέθων: Ο γιος του Ήλιου. Αψήφησε την πατρική εξουσία, πήρε το θεϊκό άρμα, το οδήγησε στον ουρανό για να καεί τελικά μαζί του, αφήνοντας πίσω του τις στάχτες του που δημιούργησε το γαλαξία.

Κύκνος: Ο αδελφικός φίλος του Φαέθοντα. Έκλαιγε τόσο πολύ για το χαμό του φίλου του, που οι Θεοί τον λυπήθηκαν και τον έκαναν αστερισμό πάνω στις στάχτες του.

Ένας μεγάλος μύθος με όλα τα θέματα που τον κάνουν αιώνιο!

Σύγκρουση με την πατρική (θεϊκή) εξουσία -------- ύβρις

Η οργή του Θεού--------- τίσις-τιμωρία

Αλλά πάνω από όλα δεν παύει να είναι ένας ύμνος στη φιλία.

Όπως λέει ο Στέφανος Τραχανάς, 

Μεγάλοι πολιτισμοί

                          Μεγάλα θέματα 
                                                      
                                               Μεγάλα παραμύθια

Τελειώνοντας νιώθω την ανάγκη να απαντήσω στο ερώτημα γιατί Αστρονομία.

Διότι είναι Φιλοσοφία.

Είναι φιλοσοφία διότι όλα ξεκίνησαν όταν αυτό το μικρό ανθρωπάκι έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό και έθεσε όλα τα υπαρξιακά ερωτήματα. Από που προέρχομαι; Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος; κλπ. Και εκεί εξέφρασε όλα τα συναισθήματά του, έφτιαξε μύθους, έφτιαξε ιστορίες.

Διότι είναι Επιστήμη.

Είναι επιστήμη διότι δεν έμεινε εκεί αλλά έκανε παρατηρήσεις και αναζήτησε νόμους. Υπολόγισε την περίμετρο της γης, βρήκε το είδος των τροχιών και κατέληξε στους νόμους που διέπουν τα ουράνια σώματα. Και αφού κατάλαβε πως υπάρχει μια έλλογη τάξη, κατήργησε κάθε είδους αυθαιρεσία. Ούτε οι Θεοί, μα περισσότερο ούτε τα δημιουργήματά τους εδώ στη γη είχαν καμία τέτοια εξουσία. Και αυτό το δικαίωμα δεν το έδωσε ούτε στους αρχιερείς της επιστήμης. Δίοτι η βάση της επιστήμης είναι η κριτική σκέψη, είναι η αμφισβήτηση. Μα συνέχισε, βελτίωσε, αμφισβήτησε και συνεχίζει ακόμη.

Διότι είναι πολιτισμός.

Είναι πολιτισμός σε δυο επίπεδα. Έμμεσα διότι αποτέλεσε έμπνευση για καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Πόσα βιβλία δε γράφτηκαν, πόσα ποιήματα, πόσες ταινίες δε γυσρίστηκαν, πόσα τραγούδια δεν ειπώθηκαν - κάποια από αυτά τ' ακούσαμε και αυτό το βράδυ- εμπνευσμένα από την Αστρονομία. 

Αλλά όπως προαναφέρθηκε, θεωρώ πως η επιστημονική επανάσταση ήταν από μόνη της ένα βαθύτατα πολιτισμικό γεγονός διότι άλλαξε τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων, άλλαξε την προοπτική. Επίσης θεωρώ πως οποιαδήποτε επίτευγμα του ανθρώπινου πνεύματος είναι πολιτισμός. Η θεωρία του Νεύτωνα, ή η θεωρία της σχετικότητας, δυο τόσο σημαντικά επιτεύγματα του ανθρώπινου νου δεν μπορούν να θεωρηθούν πολιτισμός;

Αλλά αν κοιτάξουμε προσεκτικά, υπάρχουν ρεύματα ζωγραφικής που επηρεάστηκαν από την Αστρονομία και τις θεωρίες αυτής. Ο κυβισμός και ο φουτουρισμός δυο ρεύματα που συνδέθηκαν με τη θεωρία της σχετικότητας. 

Αλλά εγώ θα κλείσω με ένα πίνακα ζωγραφικής που αποτέλεσε την έναρξη του ιμπρεσσιονισμού. 

Όλα ξεκινούν με το φως του Ήλιου στο λιμάνι της Γάνδης το 1872. Όλα ξεκινούν από το φως. 

Ας στρέψουμε το βλέμμα στον έναστρο ουρανό να δούμε το φως των αστεριών που ταξίδεψε από τόσο μακριά για να μας συναντήσει.

Γιατί.....

Όλοι βρισκόμαστε μέσα στο βούρκο,

αλλά κάποιοι από μας κοιτάμε τα αστέρια.

-Όσκαρ Ουάιλντ

Τέλος

                       

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 2ο)

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 2ο)

“Οι ουρανοί περιστρέφονται 

από πάνω σας αποκαλύπτοντας 

την αιώνια δόξα τους

και εσείς έχετε το βλέμμα στραμμένο

στο έδαφος. ” 

–Dante Alighieri

Το δεύτερο μέρος της παρουσίασης ξεκινά με την ανάγκη να στρέψουμε το βλέμμα στον ουρανό, να το σηκώσουμε από το έδαφος που το έχουμε στραμμένο.  Και εδώ θα σας πω και ένα μυστικό. Υπάρχει μια πύλη που μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε το παρελθόν. Αλήθεια. Και αυτή η πύλη δεν είναι άλλη από τον ανοιχτό ουρανό. Διότι όταν στρέφουμε το βλέμμα στον ουρανό, στην ουσία στρέφουμε το βλέμμα στο παρελθόν. 

Και αυτό οφείλεται στο φως. Έχει τη μεγαλύτερη ταχύτητα που μπορούμε να συναντήσουμε στη φύση, 300.000 km/s αλλά είναι πεπερασμένη. Άρα χρειάζεται χρόνο να διανύσει μια απόσταση. Για να δούμε λοιπόν ένα αντικείμενο πρέπει φως από αυτό να φτάσει στα μάτια μας. Άρα εμείς βλέπουμε το αντικείμενο τόσο πίσω στο χρόνο , όσο χρειάστηκε το φως να φτάσει σε εμάς.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Σελήνη. Είναι μόνο ένα δευτερόλεπτο μακριά.  Και ο Ήλιος; Αυτός βρίσκεται 8 λεπτά μακριά. Δηλαδή όταν κοιτάζουμε τον Ήλιο βλέπουμε πως ήταν 8 λεπτά πριν. Και ο Σείριος βρίσκεται 8 χρόνια μακριά. Για να δούμε δε, την Ανδρομέδα όπως είναι σήμερα , πρέπει να περάσουν άλλα 2,5 εκατ. χρόνια. 

Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό θα δούμε πλανήτες και αστέρια. Ποια η διαφορά τους; 

Σκεφτόμουν πως θα είναι κουραστικό να αναφερθώ σ'αυτά. Αλλά θυμήθηκα ένα περιστατικό που συνέβει πριν από κάποια χρόνια. Κάνοντας μάθημα, διάβαζα μια εκφώνηση που αναφερόταν σε ένα σφαιρικό αστέρι. Δεν πρόλαβα να διαβάσω τη συνέχεια της άσκησης διότι μια μαθήτρια με σταμάτησε. Μου λέει: λάθος κύριε. Δεν υπάρχουν σφαιρικά αστέρια. 

Μα, της λέω, τα αστέρια είναι ήλιοι σαν το δικό μας, σε διάφορα μεγέθη και ηλικίες. 

Όχι, μου απαντά. Τα αστέρια είναι αστέρια και ενώ το λέει κάνει μια χειρονομία με το χέρι της και σχηματίζει νοερά το σχήμα του αστεριού που βάζουμε πάνω στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ήταν πολύ καλή μαθήτρια και χρειάστηκα χρόνο να την πείσω για το σωστό. 

Οπότε θεώρησα σωστό να πω δυο λόγια για τους πλανήτες και τα αστέρια για να αποφύγουμε στο μέλλον τυχόν παρανοήσεις.....

Στην Αστρονομία αστέρι ή αστέρας (ή απλανής σε αντιδιαστολή με τον πλανήτη) καλείται κάθε ουράνιο σώμα που διατηρεί όλες τις ιδιότητες που έχει ο δικός μας ήλιος. Είναι ένα λαμπερό αέριο ουράνιο σώμα που παράγει ενέργεια από πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης που συμβαίνουν στον πυρήνα του.   Ο Γαλαξίας μας περιέχει περισσότερα από 200 δισ. άστρα.Υπάρχουν 100 δισ. γαλαξίες, οπότε κάντε την πράξη για να βρείτε τους ήλιους που υπάρχουν...

Εμείς βέβαια με τις δυνατότητες της όρασης που έχουμε, μπορούμε να δούμε περίπου 3000 αντικείμενα.

Και οι πλανήτες;

Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από την αρχαιοελληνική φράση «πλανήτες αστέρες» (άστρα που περι-πλανιούνται), σε αντίθεση με τους αστέρες που μοιάζουν ακίνητοι στον ουράνιο θόλο (εξ ου και η ονομασία «απλανείς αστέρες»). Είναι παράγωγο της λέξης "πλάνης" που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή.

Πλανήτης είναι το ουράνιο σώμα που:

α) έχει μεγάλη μάζα ώστε να έχει σφαιρικό σχήμα λόγω βαρύτητας

β)βρίσκεται σε τροχιά

γ) έχει σαρώσει το χώρο γύρω από την τροχιά του.

“Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας. ” 

–Οδυσσέας Ελύτης

Πόσο μου αρέσει αυτή η έκφραση του Ελύτη.  Μας δείχνει πόσο σημαντικοί μέσα στην ασημαντότητά μας είμαστε.....

Πόσοι μικροί μέσα σε τόσο μεγάλα αντικείμενα, σε τόσο γιγαντιαία ουράνια σώματα και εμείς αυτός ο μικρός μπλε πλανήτης  μπρος στο μέγεθος ήλιων και πλανητών να στέκουμε με έπαρση όντας νάνοι.....

Ας δούμε ένα video που δείχνει το μέγεθος των ουρανίων σωμάτων που βρίσκονται να απαρτίζουν τον ουράνιο θόλο σε σχέση με το ταπεινό μέγεθος της γης μας.

Συνεχίζουμε να σας καλούμε να στρέψουμε όλοι μαζί το βλέμμα στον ουρανό. Και απόψε θα το κάνουμε και κυριολεκτικά. Θα στρέψουμε τα μάτια μας και με τη βοήθεια των τηλεσκοπίων θα δούμε την Αφροδίτη, θα δούμε το Δία και τους τέσσερις δορυφόρους του,θα δούμε τον Κρόνο και τους δακτύλιους του.

Δίας 

 Αφροδίτη

Κρόνος

Χαρακτηριστικά του Κρόνου

Έχει διάμετρο περίπου 9 φορές τη διάμετρο της γης.

Έχει περίοδο περιστροφής γύρω από τον Ήλιο 29,5 γήινα έτη.

Είναι ο αραιότερος από όλους  τους πλανήτες.

Έχει 47 δορυφόρους.

Περιβάλλεται από αρκετούς δακτύλιους οι οποίοι στρέφονται με διαφορετικές ταχύτητες γύρω από αυτόν.

Προχωρώντας αυτήν την παρουσίαση δε γίνεται να αποφύγω να κάνω αναφορά στα τρια για διαφορετικούς λόγους σημαντικότερα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος.

“ Έν' ασημένιο κέρμα το φεγγάρι, που κάποτε τινάξαν στο διάστημα οι θεοί, κορώνα γράμματα την τύχη παίζοντας αυτού του κόσμου, έν' ασημένιο κέρμα που δεν έπεσε ποτέ, αλλ' έμεινε εκεί, μετέωρο, στο χάος.

Γι' αυτό και δεν αποφασίστηκε ποτέ η τύχη αυτού του κόσμου, γι' αυτό και αδιάκοπα κοιτάμε μ' αγωνία το φεγγάρι, μην πάει και πέσει απ' του χαμού μας την πλευρά. ” 

–ΧΙΟΝΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ

Τη βραδιά της παρουσίασης δε μπορούσαμε να δούμε τη Σελήνη. Την προηγούμενη μέρα είχαμε Νέα Σελήνη.

Νέα Σελήνη (New Moon)

Η πρώτη φάση ονομάζεται Νέα Σελήνη. Κατά την διάρκεια αυτής της φάσης δεν φαίνεται φεγγάρι στον ουρανό. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά την διάρκεια της Νέας Σελήνης το φεγγάρι ανατέλλει και δύει μαζί με τον Ήλιο.

Μια μέρα μετά θα μπαίναμε στη φάση του Αύξων Μηνίσκου.

Αύξων μηνίσκος (Waxing Crescent)

Δύο μέρες μετά την Νέα Σελήνη παρατηρούμε από το δεξί μας χέρι (ανατολικά) ένα πολύ λεπτό φωτεινό τόξο. Το τόξο αυτό ονομάζεται αύξων μηνίσκος  και η εμφάνιση του μας ειδοποιεί ότι η Σελήνη έχει μόλις ξεκινήσει το ταξίδι της γύρω από την Γη.

 Καθημερινά μετά την εμφάνιση του μηνίσκου βλέπουμε το φεγγάρι να γεμίζει (πάντοτε από τα δεξιά προς τα αριστερά).

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τη δημιουργία της Σελήνης.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη – έως σήμερα – θεωρία για τη δημιουργία της Σελήνης, το φεγγάρι είναι προϊόν μίας σύγκρουσης του πλανήτη μας με έναν άλλο πλανήτη στο μέγεθος του Αρη, πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν ακόμη το ηλιακό σύστημα σχηματιζόταν και η Γη ήταν μια φλεγόμενη περιστρεφόμενη σφαίρα. Μια ομάδα επιστημόνων από τα πανεπιστήμια της Βέρνης, της Ζυρίχης και του Λουντ, προτείνουν μια νέα θεωρία για αυτό το πολυσυζητημένο ζήτημα σύμφωνα με την οποία η Γη χτυπήθηκε από ένα πολύ μεγαλύτερο και ταχύτερο σώμα από τις υπάρχουσες εικασίες.

Ο θεωρητικός πλανήτης που συγκρούστηκε με τη Γη ονομάζεται Θεία, έχοντας πάρει το όνομά του από την ελληνική μυθολογία και την κόρη της Γης και του Ουρανού. Το ακριβές όμως μέγεθος του πρωτοπλανήτη που συγκρούστηκε με τη Γη, η ταχύτητά του και οι συνθήκες της σύγκρουσης παραμένουν θέμα συζήτησης.

Λίγες φέτες Ήλιου γλιστρούν από την οροφή και 

τους τοίχους μα μόλις μπουν μέσα είναι τόσο αδύναμες που δε μπορούν να μετακινηθούν. Το σκοτάδι είναι πιο δυνατό και τις καταπίνει.

Τόνι Μόρισον, «Αγαπημένη» 

Η αιώνια μάχη του φωτός με το σκότος. Μα το σκοτάδι δεν έχει υλική υπόσταση, είναι απλά η απουσία φωτός. Υλική υπόσταση έχει το φως. Και μάχεται το σκοτάδι. Αιώνια. Ποιος θα βγει νικητής;

Τα πορτοκάλια είναι μαύρα ή πορτοκαλί;

Η νύχτα έχει πέσει για τα καλά. Βρισκόμαστε σε περιβόλι της Άρτας γεμάτο με πορτοκαλιές σε εποχή που έχει δέσει ο καρπός. Το σκοτάδι είναι βαθύ, το «βάθος» του όμως μας επιτρέπει να διακρίνουμε το περίγραμμα των πραγμάτων.

Τα πορτοκάλια «είναι» μαύρα όπως και τα φύλλα της πορτοκαλιάς. Αν όμως έχουμε μαζί μας κάνα κλεφτοφάναρο και το ανάψουμε, τα φύλλα θα γίνουνε πράσινα και τα πορτοκάλια πορτοκαλί. Τι συμβαίνει με το χρώμα που έχουν τα πράγματα; Τα πορτοκάλια είναι πορτοκαλί και τις νύχτες δείχνουν κατάμαυρα. Είναι όμως πορτοκαλί ή μήπως μας φαίνονται πορτοκαλί; Το «είναι» τους είναι άραγε ίδιο με το «φαίνεται»; Και ποιον ακριβώς ρόλο παίζει το φως;

Λένε ότι η μοναδική πηγή χρωμάτων είναι το φως. Το φως είναι αυτό που χρωματίζει τα πράγματα. Από την εποχή μάλιστα του Νεύτωνα λέγεται και κάτι ακόμα που με πρώτο άκουσμα ίσως να μας φανεί παράξενο. Ότι το χρώμα υπάρχει στο φως, στο γνωστό μας εκείνο φως που αυτό καθεαυτό δεν το βλέπουμε. Και ότι το χρώμα δεν υπάρχει μέσα στο ουράνιο τόξο ούτε στις μπογιές ούτε και στις σαπουνόφουσκες, σε πράγματα δηλαδή που μας φαίνονται χρωματιστά.

Ανδρέας Ι. Κασέτας- Το φάντασμα του Λεονάρντο

Το κείμενο προφανώς πιθανόν να προέκυψε από έμπνευση πάνω στο "φαίνεται" και το "είναι" του Βιτγκενσταιν.

Εγώ κρατάω την πρόταση : "Το φως είναι αυτό που χρωματίζει τα πράγματα. "

Όντως το φως χρωματίζει τα πράγματα. Και για να φωτιστεί αυτή η παρουσίαση, για να δείξει τα χρώματά της χρειαζόμαστε μια πηγή φωτός. Και αυτή δεν είναι άλλη από τα παιδιά που παίζουν μουσική....

Εδώ διασκεύασαν ένα τραγούδι για τον Ήλιο...

Here comes the sun από τους Beatles.

Συνεχίζεται.........

Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό (μέρος 1ο)

Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό

Η εκδήλωση με τίτλο "Αστροβραδιά στο Μουσείο", είχε σαν υπότιτλο, αν μπορεί να το πει κανείς αυτό για μια εκδήλωση, το "Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό". Αλλά η πραγματικότητα είναι πως αυτός ήταν ο στόχος της. Και δε συζητώ για την κυριολεκτική έννοια του όρου, αφού στο τέλος στρέψαμε το βλέμμα στον έναστρο νυχτερινό ουρανό, αλλά μια κρυφή επιθυμία ήταν να επιτύχουμε ένα ταξίδι, μια εσωτερική ανάταση με αφορμή την Αστρονομία.
Δίπλα μου έκατσε και στήριξε αυτήν την προσπάθεια, διαβάζοντας κείμενα και γνωμικά με την τόσο γλυκιά και σταθερή φωνή της, η Μυρτώ Μ.  Ήταν η γλυκιά νότα που μας ταξίδευε λυρικά, αλλά και σταματούσε την ακατάπαυστη φλυαρία μου.

“Ας μην το κρύβουμε

διψάμε για ουρανό!”

Μίλτος Σαχτούρης

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όλα ξεκίνησαν όταν στρέψαμε τα μάτια μας στον ουρανό. Όταν αυτό το μικρό ανθρωπάκι έστρεψε το βλέμμα του στο νυχτερινό ουρανό και άρχισε να παρατηρεί και άρχισε να αναρωτιέται.
Και τι είδε; Τι βλέπουμε εμείς κοιτάζοντας τον ουρανό;

Βλέπουμε αστέρια, πλανήτες, νεφελώματα, σχηματισμούς όλων αυτών, βλέπουμε αστερισμούς. Μα το εντυπωσιακό είναι πως σε αυτά τα ξερά σχήματα, σ' αυτούς τους αστερισμούς είδε .... ζώα....είδε τη μικρή και μεγάλη Άρκτο.

 Είδε ένα επικίνδυνο σκορπιό......

Αλλά το κυριότερο, εκεί πάνω, σ' αυτούς τους αστερισμούς με τους μύθους του, με τα παραμύθια του, τοποθέτησε τους θεούς του, μα και τους δαίμονές του :το μίσος, την εκδικητικότητα, τη ζήλια, το φθόνο.

Συνάμα αντιστοίχισε και όμορφα συναισθήματα όπως την αγάπη, τη φιλία, την πίστη. Έτσι σ' αυτά τα ουράνια σχήματα είδε τους ήρωές του και έφτιαξε ιστορίες, για να αποδειχτεί πως όποιο περιορισμό έχουμε λόγω των δυνατοτήτων της ανθρώπινης όρασης τον ξεπερνούμε με τη φαντασία μας και τις δυνατότητες του μυαλού μας.

Τι παρατήρησαν στον ουρανό;

Παρατήρησε μια περιοδικότητα, μια επαναληψιμότητα στην κίνηση των πλανητών και των άστρων, οπότε έτσι έφτιαξε τις μονάδες μέτρησης του χρόνου, την ημέρα, το έτος.
Και για τους ρεαλιστές αυτές οι παρατηρήσεις ήταν σημαντικές για την επιβίωσή του ανθρώπου αφού του πρόσφεραν πληροφορίες για το κυνήγι...
Δείτε τις υπέροχες τοιχογραφίες στο σπήλαιο του Λασκώ, όπου στις παλαιολιθικού τύπου τοιχογραφίες του, σε κάποια θηράματα είναι ζωγραφισμένες κάποιες μαύρες κουκκίδες. Αυτές δεν είναι τίποτα άλλο από τις φάσεις της Σελήνης, που έδειχναν πότε είναι η καλύτερη εποχή με βάση τη Σελήνη για κυνήγι.

Παρατήρησαν την εναλλαγή των εποχών που τους βοήθησε και στη γεωργία. Όμως αυτό απαιτούσε καλύτερο προσδιορισμό των μονάδων μέτρησης του χρόνου. Έτσι αναγκάστηκαν να κάνουν καλύτερες παρατηρήσεις και έτσι γεννήθηκε η Ατρονομία.

Αν κοιτάξουμε γύρω μας η κληρονομιά της Αστρονομίας είναι πανταχού παρούσα.
Ας ξεκινήσουμε με το Stonehenge που θεωρείται ότι ήταν παρατηρητήριο της κίνησης του Ήλιου. Η το παρατηρητήριο των Μάγιας στο Yucatan στο Μεξικό. Κάποιος μπορεί να μας θυμίσει το δίσκο Nebra που παρουσιάζει το νυχτερινό ουρανό της δυτικής Ευρώπης την εποχή του χαλκού. Αλλά όσοι έχουν επισκεφτεί τη Ρώμη ή το Παρίσι θα έχουν θαυμάσει τους Αιγυπτιακούς Οβελίσκους. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά τεράστιοι γνώμονες που με τη σκιά τους από το φως του Ήλιουέδειχναν την ώρα.

Και αν αυτά τα αστρονομικά σημάδια σας φαίνονται μακρινά, δείτε γύρω σας. Παντού υπάρχουν σύμβολα της Αστρονομίας, άλλα φανερά και άλλα κρυφά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ρόδακας, ή ρόδαξ ή ρόδον. Στο επιστύλιο της Αγίας Θεοδώρας που βρίσκεται στην Παναγία Παρηγορήτισσα, εδώ στην Άρτα διακρίνεται καθαρά ο ρόδακας. Ένα σύμβολο ηλιακό για τους αρχαίους πολιτισμούς που η νέα θρησκεία το πήρε και το χρησιμοποίησε σαν φυλαχτό της Παναγίας. Έτσι γίνεται πάντα. Αντιστοιχούμε το σύμβολο σε κάτι νέο, αλλά αν το σκεφτούμε πιο ώριμα δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο της Αστρονομίας που πέρασε στους αιώνες.

Και ποιος ξέρει πόσα άλλα σύμβολα της Αστρονομίας υπάρχουν γύρω μας και εμείς δεν το γνωρίζουμε....
Μα η κληρονομιά της Αστρονομίας υπάρχει ζωντανή στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, έστω, στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε μιλώντας Αγγλικά, Ιταλικά, Γαλ
λικά, Ισπανικά, όταν ονοματίζουμε τις μέρες της εβδομάδας. Δείτε πως οι μέρες της εβδομάδας έχουν ρίζα το όνομα από ένα ουράνιο σώμα είτε προερχόμενο από τη λατινική είτε από την τευκτονική ονομασία του.

Αλλά το κυριότερο είναι πως αφού παρατήρησε τον ουρανό, κατάλαβε πως εκεί δεν υπήρχαν θεοί και δαίμονες, έδιωξε τις φοβίες του και διαπίστωσε πως η φύση είναι νομοκρατούμενη. Και ήταν σημαντικό γιατί κατάλαβε πως αν  δεν υπάρχουν Θεοί εκεί πάνω που να κυβερνούν αυθαίρετα τον ουρανό, τότε δε θα μπορούσε να κυβερνήσει κανείς αυθαίρετα και στη γη! Ήταν ένα μικρόβιο που ανέδειξε τον υπονομευτικό ρόλο της επιστήμης σε κάθε λογής απολυταρχία, που καθιέρωσε την αμφισβήτηση σε κάθε είδους "-ισμό", είτε θρησκευτικό, είτε πολιτικό, είτε οικονομικό.

“συ ο μικρός

να τα βάλεις με τα φυσικά φαινόμενα

μεγεθυμένος μόνο από τη σκέψη” 

Οδυσσέας Ελύτης

Ο άνθρωπος προσπάθησε στην αρχή, πραγματικά να δώσει απαντήσεις μόνο με την παρατήρησ έχοντας σαν όπλο μόνο τη σκέψη του, μόνο το μυαλό του. 

Γι'αυτό η μεγαλύτερη κληρονομιά της Αστρονομίας είναι η Επιστημονική Επανάσταση που έχει ξεχωριστή συμβολή στο Δυστικό πολιτισμό. Η Επιστημονική Επανάσταση ξεκινά στην ουσία το 1543 με την έκδοση του "Περί Περιστροφής των Ουρανίων Σωμάτων" του Κοπέρνικου και κορυφώνεται το 1687 με τα "Principia of Mathematica", του Νεύτωνα. Ο Κοπέρνικος επανέφερε τη θεωρία του Αρίσταρχου ξηλώνοντας τη γη από το κέντρο του κόσμου και την εκσφεντόνισε στους ουρανούς να στρέφεται και αυτή γύρω από τον Ήλιο!

Ήταν σοκαριστικό για τον άνθρωπο. Ήταν ένα χτύπημα στην έπαρση και τον εγωισμό του. Ήταν ένα χτύπημα στην ανθρωποκεντρική αντίληψη, ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου, ότι όλα γυρίζουν γύρω από αυτόν, ότι όλα είναι δημιουργημένα να τον υπηρετούν.

Ξαφνικά διαπίστωσε πως όπως όλα τα υπόλοιπα σώματα έτσι και η γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, άρα ξαφνικά συνηδειτοποίησε πως δεν ήταν κάτι το τόσο ξεχωριστό, για να τον υπηρετούν τα υπόλοιπα, αλλά είναι κάτι από τα υπόλοιπα, κάτι από όλα τα άλλα.

  Η επανάσταση έφτασε. Εδραιωτής της ο Γαλιλαίος. Θεωρείται ο δημιουργός του τηλεσκοπίου. Στην πραγματικότητα το τηλεσκόπιο εφευρέθηκε από Ολλανδούς, αλλά ο Γαλιλαίος το βελτίωσε, αλλά κυρίως ήταν ο πρώτος που το έστρεψε προς τους ουρανούς. Και είδε κηλίδες στον Ήλιο, είδε τη σκιά της Αφροδίτης στον Ήλιο οπότε διαπίστωσε πως η Αφροδίτη περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Είδε τους τέσσερις δορυφόρους του Δία (τους ονόμασε μάλιστα Αστέρια των Μεδίκων για να τιμήσει τους Μέδικους για την πατρωνεία τους), είδε τη Σελήνη και διαπίστωσε πως δεν είναι μια τέλεια κρυστάλλινη σφαίρα όπως θεωρούσε ο Αριστοτέλης. Στη Σελήνη είδε βουνά και μέτρησε τη σκιά τους, είδε κρατήρες και μάλιστα τα ζωγράφιζε, τα αποτύπωνε στο χαρτί.....

 

Και αν σας πω ότι ναι μεν το τηλεσκόπιο με την όξυνση της όρασης βοήθησε στην ανάπτυξη της αλλά και η ακοή είναι μια αίσθηση που μπορεί να συμμετάσχει στην "παρατήρηση", που μπορεί να εμπλακεί στην Αστρονομία.

Ας διαβάσουμε ένα κείμενο από το βιβλίο του Στέφανου Τραχανά "Το φάντασμα της Όπερας", που με βοήθησε πολύ σ'αυτήν την παρουσίαση.
Αναφέρεται στον Ήχο της Μεγάλης Έκρηξης.

Το κλάμα του μωρού: Η μουσική του κόσμου

Τι ήταν όμως αυτή η φυσική διαδικασία – αυτή η διάδοση πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης στο κοσμικό χώρο – αν τη δούμε από τη σκοπιά της λυκειακής μας φυσικής; Δε ήταν άραγε ένα ηχητικό κύμα – ένας ήχος – που διέτρεξε το σύμπαν απ’ άκρου εις άκρον αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη; Αυτό δεν μάθαμε ότι είναι ήχος; Μια εναλλαγή πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης που διαδίδονται στον χώρο; Δεν δικαιούμαστε να πούμε ότι είμαστε παιδιά αυτού του αρχέγονου ήχου, αυτής της αρχέγονης μουσικής που παρήγαγε το σύμπαν ακριβώς επειδή μπόρεσε να σπάσει την ομοιομορφία; Και χάρις σ’ αυτό να δημιουργήσει γαλαξίες, άστρα, πλανήτες και, τελικά, ζωή; Τι άλλο ήταν λοιπόν αυτός ο αρχέγονος ήχος παρά το πρώτο κλάμα του μωρού; 

Η μουσική της ζωής; 

Ο φυσικός John Cramer, ο οποίος όχι μόνο έχει βρει αποδείξεις για τον "ήχο" που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Big Bang, αλλά έφτιαξε και μια προσομοίωση των χαμηλών θορύβων που εκπέμπονται καθώς το σύμπαν άρχισε να υπάρχει, μετατοπισμένες τις συχνότητες προς την ακουστή περιοχή.

Ας τον ακούσουμε λίγο....

Σίγουρα δεν είναι ό,τι καλύτερο έχουμε ακούσει!
Αλλά ας μην είμαστε επικριτικοί, είναι η πρώτη προσπάθεια για ανασύνταξη της ύλης . Και αυτά τα πυκνώματα και αραιώματα της ύλης συνέχισαν να διαδίδονται. Οπότε μετά από κάποια χρόνια καταλήξαμε στον άνθρωπο μουσικό!

Και εδώ τα παιδιά του μουσικού συνόλου μας έπαιξαν σε δική τους διασκευή με φλάουτα και βιολιά το Space Oddity του David Bowie.

A revised version of David Bowie's Space Oddity, recorded by Commander Chris Hadfield on board the International Space Station.

Συνεχίζεται.......