Τετάρτη 29 Ιουλίου 2015

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 3ο)


Ο Ήλιος

Στο τρίτο μέρος της παρουσίασης συνεχίζουμε με τον Ήλιο.

Είναι ένα άστρο μεσαίου μεγέθους, μια τεράστια μπάλα συμπιεσμένων και θερμών αερίων.

Το καύσιμό του είναι το υδρογόνο που με τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις εκπέμπει ακτινοβολία.
Ένα φωτόνιο χρειάζεται περίπου 150-170000 χρόνια για να φτάσει από τον πυρήνα στην επιφάνεια του Ήλιου και από εκεί 8 λεπτά για να φτάσει σε εμάς.



Θα μιλήσουμε λίγο για τις Ηλιακές κηλίδες. Είναι αυτές που είδε ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιό του.




Οι ηλιακές κηλίδες είναι παροδικά φαινόμενα που εμφανίζονται στην επιφάνεια του Ήλιου τη λεγόμενη φωτόσφαιρα, της οποίας και θεωρούνται οι περισσότερο εντυπωσιακοί και ενδιαφέροντες σχηματισμοί της. Είναι ορατές ως σκοτεινές μικρές ή μεγαλύτερες κυκλικές επιφάνειες - κηλίδες, σε σχέση με τις γειτονικές περιοχές της φωτόσφαιρας, που περιβάλλονται από λιγότερο σκοτεινές στεφάνες ινώδους υφής.

Οι κηλίδες είναι ψυχρότερες από το περιβάλλον τους γι΄αυτό και φαίνονται σκοτεινές .
Η Θερμοκρασία της φωτόσφαιρας  είναι περίπου ~ 5800Κ
Η Τυπική θερμοκρασία των κηλίδων  είναι περίπου ~ 4000Κ
Ο σχηματισμός των κηλίδων είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού δύο φαινομένων :
1ον : του μαγνητικού πεδίου του Ήλιου

2ον : της διαφορικής του περιστροφής  


Ο αριθμός των κηλίδων και των ομάδων κηλίδων που εμφανίζονται μεταβάλλεται με τον χρόνο. Συγκεκριμένα η εμφάνιση των κηλίδων παρουσιάζει έναν 11ετή κύκλο δραστηριότητας, δηλαδή ο αριθμός τους αυξάνεται και ελαττώνεται περιοδικά κάθε 11 χρόνια.
Βλέπουμε όμως πως παρατηρήθηκαν δυο ελάχιστα στην ανάπτυξη των ηλιακών κηλίδων.
Θα μου πείτε τι μας χρειάζονται όλα αυτά. 
Η έξαρση αυτή συνοδεύεται από αύξηση της έντασης φαινομένων όπως είναι οι εκλάμψεις.
Οι ηλιακές εκλάμψεις λαμβάνουν χώρα στο ηλιακό στέμμα και στην χρωμόσφαιρα, θερμαίνοντας το πλάσμα σε δεκάδες εκατομμύρια Κέλβιν, και επιταχύνοντας τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια και τα βαρύτερα ιόντα κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Παράγουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία σε όλο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, σε όλα τα μήκη κύματος από τα μακρά ραδιοφωνικά κύματα έως τα πολύ μικρά μήκη κύματος, τις ακτίνες γάμμα.
Οι εκλάμψεις που βομβαρδίζουν τη Γη με καταιγίδες φορτισμένων σωματιδίων.Οι εκλάμψεις θέτουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα των δικτύων ρεύματος και τηλεπικοινωνιών …  ( π.χ. Κεμπέκ 1989 ).
Τα μέγιστα της ηλιακής δραστηριότητας  σχετίζονται άμεσα με το κλίμα της Γης. 

Αλλά εδώ σ'αυτό το σημείο θέλω να συνδέσω τις ηλιακές κηλίδες με τη μουσική.
Πως;
Δείτε ξανά το ελάχιστο Maunder. Πότε εμφανίστηκε;
Ξέρουμε  πότε  φτιάχτηκαν τα  καλύτερα  βιολιά  στην  Ευρώπη;
Niccolò Amati   (1596 – 1684)
Antonio Stradivari  (1644 – 1733) 
Bartolomeo Giuseppe Antonio Guarneri  (1698 – 1744) 
Ο διάσημος κατασκευαστής βιολιών Στραντιβάριους χρησιμοποιούσε ξύλο από δέντρα που μεγάλωναν την περίοδο 1645-1715, στο μέσο της λεγόμενης «Μικρής Εποχής των Παγετώνων», εξήγησαν οι ελβετοί ερευνητές σε συμπόσιο του Κέντρου Μοριακής Ιατρικής Max Delbrück στο Βερολίνο.

Στους παρατεταμένους χειμώνες και τα δροσερά καλοκαίρια αυτής της περιόδου, το ξύλο μεγάλωνε ιδιαίτερα αργά και ομοιόμορφα, με αποτέλεσμα να έχει χαμηλή πυκνότητα και ελαστικότητα, ενώ παράλληλα προσέφερε υψηλή ταχύτητα μετάδοσης του ήχου (τα ηχητικά κύματα ταξιδεύουν ταχύτερα μέσα στα στερεά σώματα σε σχέση με τον αέρα).

Σήμερα, οι κατασκευαστές βιολιών μπορούν μόνο να ονειρευτούν ξύλο αυτής της ποιότητας…
Πρατικάκης Βαγγέλης – ΤΟ ΒΗΜΑ – 10/9/2012

Σ' αυτό το σημείο τα παιδιά μας ταξίδεψαν με ένα απίστευτο instrumental για 3 βιολιά...
Επειδή δε μπορώ να βρω το συγκεκριμένο κομμάτι θα βάλω το Καλοκαίρι από τις 4 εποχές του Vivaldi. 
Antonio Vivaldi - Summer from four seasons.
Trondheim Soloists. Artistic Director: Øyvind Gimse. Soloist Mari Silje Samuelsen. Hamardomen. Samuelsen Productions. Video by Tor Melgalvis. Camera: Kjetil Andersen, Jan Gunnar Martinsen and Tor Melgalvis.


Προχωρώντας προς το τέλος της παρουσίασης έφτασε η ώρα να πω δυο λόγια για τη Γη.
Όταν έπρεπε να αποφασίσω τι θα πω η πρώτη σκέψη ήταν να πω κλασσικές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά. Όμως αμέσως θυμήθηκα μια φωτογραφία. 
Λέγεται "The Pale Blue Dot".

Η Χλωμή Μπλε Κουκκίδα [The Pale Blue Dot] είμαι μια φωτογραφία της Γης που τραβήχτηκε το 1990 από το Voyager 1 από απόσταση ρεκόρ, δείχνοντας αμυδρά τον πλανήτη μας μέσα στο αχανές διάστημα. Μετά από αίτημα του Carl Sagan το Voyager, καθώς εγκατέλειπε το ηλιακό μας σύστημα, έστρεψε για μια τελευταία φορά τις κάμερες προς τη Γη, τραβώντας τη φωτογραφία, από την οποία εμπνεύστηκε ο τίτλος του ομότιτλου βιβλίου.
O Carl Sagan έγραψε ένα κείμενο αφιερωμένο σ'αυτή την εικόνα. Αποφασίσαμε να μεταφράσουμε το κείμενο και με την επεξεργασία κάποιων video από το διαδίκτυο κάναμε το παρακάτω video. Τη μετάφραση και την αφήγηση έκανε η Κωσταντίνα Κόκκινου ενώ την επεξεργασία την επιμελήθηκε ο Αδριανός Σερβετάς. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τα παιδιά γιατί ανέχτηκαν τις ιδιοτροπίες μου, τις παρατηρήσεις για το πως θα ειπωθεί, τι μουσική θα βάλουμε, ποιες εικόνες θα κόψουμε, θα βάλουμε κλπ.. Το σημαντικότερο όμως είναι πως όπως συμβαίνει πάντα, με ξεπέρασαν.


“Το λάθος, αγαπητέ μου Βρούτε, δεν είναι στ’ αστέρια, αλλά μέσα μας.“ 
–Γουίλιαμ Σαίξπηρ
Θα κλείσω με μια φωτογραφία.

Θα κλείσω αυτή την παρουσίαση όπως ξεκίνησα. Κοιτάζοντας τον ουρανό και βλέποντας ένα αστερισμό. Εδώ είναι ο αστερισμός του Κύκνου στο κέντρο του γαλαξία μας. Όμως εδώ υπάρχει ένας ωραίος μύθος.

Ο Μύθος
Φαέθων: Ο γιος του Ήλιου. Αψήφησε την πατρική εξουσία, πήρε το θεϊκό άρμα, το οδήγησε στον ουρανό για να καεί τελικά μαζί του, αφήνοντας πίσω του τις στάχτες του που δημιούργησε το γαλαξία.

Κύκνος: Ο αδελφικός φίλος του Φαέθοντα. Έκλαιγε τόσο πολύ για το χαμό του φίλου του, που οι Θεοί τον λυπήθηκαν και τον έκαναν αστερισμό πάνω στις στάχτες του.

Ένας μεγάλος μύθος με όλα τα θέματα που τον κάνουν αιώνιο!

Σύγκρουση με την πατρική (θεϊκή) εξουσία -------- ύβρις

Η οργή του Θεού--------- τίσις-τιμωρία

Αλλά πάνω από όλα δεν παύει να είναι ένας ύμνος στη φιλία.

Όπως λέει ο Στέφανος Τραχανάς, 

Μεγάλοι πολιτισμοί

                          Μεγάλα θέματα 
                                                      
                                               Μεγάλα παραμύθια

Τελειώνοντας νιώθω την ανάγκη να απαντήσω στο ερώτημα γιατί Αστρονομία.

Διότι είναι Φιλοσοφία.

Είναι φιλοσοφία διότι όλα ξεκίνησαν όταν αυτό το μικρό ανθρωπάκι έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό και έθεσε όλα τα υπαρξιακά ερωτήματα. Από που προέρχομαι; Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος; κλπ. Και εκεί εξέφρασε όλα τα συναισθήματά του, έφτιαξε μύθους, έφτιαξε ιστορίες.


Διότι είναι Επιστήμη.
Είναι επιστήμη διότι δεν έμεινε εκεί αλλά έκανε παρατηρήσεις και αναζήτησε νόμους. Υπολόγισε την περίμετρο της γης, βρήκε το είδος των τροχιών και κατέληξε στους νόμους που διέπουν τα ουράνια σώματα. Και αφού κατάλαβε πως υπάρχει μια έλλογη τάξη, κατήργησε κάθε είδους αυθαιρεσία. Ούτε οι Θεοί, μα περισσότερο ούτε τα δημιουργήματά τους εδώ στη γη είχαν καμία τέτοια εξουσία. Και αυτό το δικαίωμα δεν το έδωσε ούτε στους αρχιερείς της επιστήμης. Δίοτι η βάση της επιστήμης είναι η κριτική σκέψη, είναι η αμφισβήτηση. Μα συνέχισε, βελτίωσε, αμφισβήτησε και συνεχίζει ακόμη.


Διότι είναι πολιτισμός.


Είναι πολιτισμός σε δυο επίπεδα. Έμμεσα διότι αποτέλεσε έμπνευση για καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Πόσα βιβλία δε γράφτηκαν, πόσα ποιήματα, πόσες ταινίες δε γυσρίστηκαν, πόσα τραγούδια δεν ειπώθηκαν - κάποια από αυτά τ' ακούσαμε και αυτό το βράδυ- εμπνευσμένα από την Αστρονομία. 
Αλλά όπως προαναφέρθηκε, θεωρώ πως η επιστημονική επανάσταση ήταν από μόνη της ένα βαθύτατα πολιτισμικό γεγονός διότι άλλαξε τον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων, άλλαξε την προοπτική. Επίσης θεωρώ πως οποιαδήποτε επίτευγμα του ανθρώπινου πνεύματος είναι πολιτισμός. Η θεωρία του Νεύτωνα, ή η θεωρία της σχετικότητας, δυο τόσο σημαντικά επιτεύγματα του ανθρώπινου νου δεν μπορούν να θεωρηθούν πολιτισμός;
Αλλά αν κοιτάξουμε προσεκτικά, υπάρχουν ρεύματα ζωγραφικής που επηρεάστηκαν από την Αστρονομία και τις θεωρίες αυτής. Ο κυβισμός και ο φουτουρισμός δυο ρεύματα που συνδέθηκαν με τη θεωρία της σχετικότητας. 
Αλλά εγώ θα κλείσω με ένα πίνακα ζωγραφικής που αποτέλεσε την έναρξη του ιμπρεσσιονισμού. 

Όλα ξεκινούν με το φως του Ήλιου στο λιμάνι της Γάνδης το 1872. Όλα ξεκινούν από το φως. 
Ας στρέψουμε το βλέμμα στον έναστρο ουρανό να δούμε το φως των αστεριών που ταξίδεψε από τόσο μακριά για να μας συναντήσει.
Γιατί.....

Όλοι βρισκόμαστε μέσα στο βούρκο,
αλλά κάποιοι από μας κοιτάμε τα αστέρια.
-Όσκαρ Ουάιλντ

Τέλος



                       







Τρίτη 28 Ιουλίου 2015

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 2ο)

Στρέφοντας το βλέμμα στον Ουρανό (μέρος 2ο)

“Οι ουρανοί περιστρέφονται 
από πάνω σας αποκαλύπτοντας 
την αιώνια δόξα τους
και εσείς έχετε το βλέμμα στραμμένο
στο έδαφος. ” 
–Dante Alighieri

Το δεύτερο μέρος της παρουσίασης ξεκινά με την ανάγκη να στρέψουμε το βλέμμα στον ουρανό, να το σηκώσουμε από το έδαφος που το έχουμε στραμμένο.  Και εδώ θα σας πω και ένα μυστικό. Υπάρχει μια πύλη που μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε το παρελθόν. Αλήθεια. Και αυτή η πύλη δεν είναι άλλη από τον ανοιχτό ουρανό. Διότι όταν στρέφουμε το βλέμμα στον ουρανό, στην ουσία στρέφουμε το βλέμμα στο παρελθόν. 

Και αυτό οφείλεται στο φως. Έχει τη μεγαλύτερη ταχύτητα που μπορούμε να συναντήσουμε στη φύση, 300.000 km/s αλλά είναι πεπερασμένη. Άρα χρειάζεται χρόνο να διανύσει μια απόσταση. Για να δούμε λοιπόν ένα αντικείμενο πρέπει φως από αυτό να φτάσει στα μάτια μας. Άρα εμείς βλέπουμε το αντικείμενο τόσο πίσω στο χρόνο , όσο χρειάστηκε το φως να φτάσει σε εμάς.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Σελήνη. Είναι μόνο ένα δευτερόλεπτο μακριά.  Και ο Ήλιος; Αυτός βρίσκεται 8 λεπτά μακριά. Δηλαδή όταν κοιτάζουμε τον Ήλιο βλέπουμε πως ήταν 8 λεπτά πριν. Και ο Σείριος βρίσκεται 8 χρόνια μακριά. Για να δούμε δε, την Ανδρομέδα όπως είναι σήμερα , πρέπει να περάσουν άλλα 2,5 εκατ. χρόνια. 
Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό θα δούμε πλανήτες και αστέρια. Ποια η διαφορά τους; 
Σκεφτόμουν πως θα είναι κουραστικό να αναφερθώ σ'αυτά. Αλλά θυμήθηκα ένα περιστατικό που συνέβει πριν από κάποια χρόνια. Κάνοντας μάθημα, διάβαζα μια εκφώνηση που αναφερόταν σε ένα σφαιρικό αστέρι. Δεν πρόλαβα να διαβάσω τη συνέχεια της άσκησης διότι μια μαθήτρια με σταμάτησε. Μου λέει: λάθος κύριε. Δεν υπάρχουν σφαιρικά αστέρια. 
Μα, της λέω, τα αστέρια είναι ήλιοι σαν το δικό μας, σε διάφορα μεγέθη και ηλικίες. 
Όχι, μου απαντά. Τα αστέρια είναι αστέρια και ενώ το λέει κάνει μια χειρονομία με το χέρι της και σχηματίζει νοερά το σχήμα του αστεριού που βάζουμε πάνω στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ήταν πολύ καλή μαθήτρια και χρειάστηκα χρόνο να την πείσω για το σωστό. 
Οπότε θεώρησα σωστό να πω δυο λόγια για τους πλανήτες και τα αστέρια για να αποφύγουμε στο μέλλον τυχόν παρανοήσεις.....
Στην Αστρονομία αστέρι ή αστέρας (ή απλανής σε αντιδιαστολή με τον πλανήτη) καλείται κάθε ουράνιο σώμα που διατηρεί όλες τις ιδιότητες που έχει ο δικός μας ήλιος. Είναι ένα λαμπερό αέριο ουράνιο σώμα που παράγει ενέργεια από πυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης που συμβαίνουν στον πυρήνα του.   Ο Γαλαξίας μας περιέχει περισσότερα από 200 δισ. άστρα.Υπάρχουν 100 δισ. γαλαξίες, οπότε κάντε την πράξη για να βρείτε τους ήλιους που υπάρχουν...
Εμείς βέβαια με τις δυνατότητες της όρασης που έχουμε, μπορούμε να δούμε περίπου 3000 αντικείμενα.


Και οι πλανήτες;
Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από την αρχαιοελληνική φράση «πλανήτες αστέρες» (άστρα που περι-πλανιούνται), σε αντίθεση με τους αστέρες που μοιάζουν ακίνητοι στον ουράνιο θόλο (εξ ου και η ονομασία «απλανείς αστέρες»). Είναι παράγωγο της λέξης "πλάνης" που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή.
Πλανήτης είναι το ουράνιο σώμα που:
α) έχει μεγάλη μάζα ώστε να έχει σφαιρικό σχήμα λόγω βαρύτητας
β)βρίσκεται σε τροχιά
γ) έχει σαρώσει το χώρο γύρω από την τροχιά του.

“Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας. ” 
–Οδυσσέας Ελύτης
Πόσο μου αρέσει αυτή η έκφραση του Ελύτη.  Μας δείχνει πόσο σημαντικοί μέσα στην ασημαντότητά μας είμαστε.....
Πόσοι μικροί μέσα σε τόσο μεγάλα αντικείμενα, σε τόσο γιγαντιαία ουράνια σώματα και εμείς αυτός ο μικρός μπλε πλανήτης  μπρος στο μέγεθος ήλιων και πλανητών να στέκουμε με έπαρση όντας νάνοι.....
Ας δούμε ένα video που δείχνει το μέγεθος των ουρανίων σωμάτων που βρίσκονται να απαρτίζουν τον ουράνιο θόλο σε σχέση με το ταπεινό μέγεθος της γης μας.

Συνεχίζουμε να σας καλούμε να στρέψουμε όλοι μαζί το βλέμμα στον ουρανό. Και απόψε θα το κάνουμε και κυριολεκτικά. Θα στρέψουμε τα μάτια μας και με τη βοήθεια των τηλεσκοπίων θα δούμε την Αφροδίτη, θα δούμε το Δία και τους τέσσερις δορυφόρους του,θα δούμε τον Κρόνο και τους δακτύλιους του.
Δίας 

 Αφροδίτη


Κρόνος



Χαρακτηριστικά του Κρόνου
Έχει διάμετρο περίπου 9 φορές τη διάμετρο της γης.
Έχει περίοδο περιστροφής γύρω από τον Ήλιο 29,5 γήινα έτη.
Είναι ο αραιότερος από όλους  τους πλανήτες.
Έχει 47 δορυφόρους.
Περιβάλλεται από αρκετούς δακτύλιους οι οποίοι στρέφονται με διαφορετικές ταχύτητες γύρω από αυτόν.

Προχωρώντας αυτήν την παρουσίαση δε γίνεται να αποφύγω να κάνω αναφορά στα τρια για διαφορετικούς λόγους σημαντικότερα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος.



“ Έν' ασημένιο κέρμα το φεγγάρι, που κάποτε τινάξαν στο διάστημα οι θεοί, κορώνα γράμματα την τύχη παίζοντας αυτού του κόσμου, έν' ασημένιο κέρμα που δεν έπεσε ποτέ, αλλ' έμεινε εκεί, μετέωρο, στο χάος.

Γι' αυτό και δεν αποφασίστηκε ποτέ η τύχη αυτού του κόσμου, γι' αυτό και αδιάκοπα κοιτάμε μ' αγωνία το φεγγάρι, μην πάει και πέσει απ' του χαμού μας την πλευρά. ” 
–ΧΙΟΝΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ




Τη βραδιά της παρουσίασης δε μπορούσαμε να δούμε τη Σελήνη. Την προηγούμενη μέρα είχαμε Νέα Σελήνη.
Νέα Σελήνη (New Moon)
Η πρώτη φάση ονομάζεται Νέα Σελήνη. Κατά την διάρκεια αυτής της φάσης δεν φαίνεται φεγγάρι στον ουρανό. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά την διάρκεια της Νέας Σελήνης το φεγγάρι ανατέλλει και δύει μαζί με τον Ήλιο.
Μια μέρα μετά θα μπαίναμε στη φάση του Αύξων Μηνίσκου.
Αύξων μηνίσκος (Waxing Crescent)
Δύο μέρες μετά την Νέα Σελήνη παρατηρούμε από το δεξί μας χέρι (ανατολικά) ένα πολύ λεπτό φωτεινό τόξο. Το τόξο αυτό ονομάζεται αύξων μηνίσκος  και η εμφάνιση του μας ειδοποιεί ότι η Σελήνη έχει μόλις ξεκινήσει το ταξίδι της γύρω από την Γη.
 Καθημερινά μετά την εμφάνιση του μηνίσκου βλέπουμε το φεγγάρι να γεμίζει (πάντοτε από τα δεξιά προς τα αριστερά).

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για τη δημιουργία της Σελήνης.


Σύμφωνα με την επικρατέστερη – έως σήμερα – θεωρία για τη δημιουργία της Σελήνης, το φεγγάρι είναι προϊόν μίας σύγκρουσης του πλανήτη μας με έναν άλλο πλανήτη στο μέγεθος του Αρη, πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν ακόμη το ηλιακό σύστημα σχηματιζόταν και η Γη ήταν μια φλεγόμενη περιστρεφόμενη σφαίρα. Μια ομάδα επιστημόνων από τα πανεπιστήμια της Βέρνης, της Ζυρίχης και του Λουντ, προτείνουν μια νέα θεωρία για αυτό το πολυσυζητημένο ζήτημα σύμφωνα με την οποία η Γη χτυπήθηκε από ένα πολύ μεγαλύτερο και ταχύτερο σώμα από τις υπάρχουσες εικασίες.
Ο θεωρητικός πλανήτης που συγκρούστηκε με τη Γη ονομάζεται Θεία, έχοντας πάρει το όνομά του από την ελληνική μυθολογία και την κόρη της Γης και του Ουρανού. Το ακριβές όμως μέγεθος του πρωτοπλανήτη που συγκρούστηκε με τη Γη, η ταχύτητά του και οι συνθήκες της σύγκρουσης παραμένουν θέμα συζήτησης.

Λίγες φέτες Ήλιου γλιστρούν από την οροφή και 
τους τοίχους μα μόλις μπουν μέσα είναι τόσο αδύναμες που δε μπορούν να μετακινηθούν. Το σκοτάδι είναι πιο δυνατό και τις καταπίνει.
Τόνι Μόρισον, «Αγαπημένη» 

Η αιώνια μάχη του φωτός με το σκότος. Μα το σκοτάδι δεν έχει υλική υπόσταση, είναι απλά η απουσία φωτός. Υλική υπόσταση έχει το φως. Και μάχεται το σκοτάδι. Αιώνια. Ποιος θα βγει νικητής;


Τα πορτοκάλια είναι μαύρα ή πορτοκαλί;
Η νύχτα έχει πέσει για τα καλά. Βρισκόμαστε σε περιβόλι της Άρτας γεμάτο με πορτοκαλιές σε εποχή που έχει δέσει ο καρπός. Το σκοτάδι είναι βαθύ, το «βάθος» του όμως μας επιτρέπει να διακρίνουμε το περίγραμμα των πραγμάτων.
Τα πορτοκάλια «είναι» μαύρα όπως και τα φύλλα της πορτοκαλιάς. Αν όμως έχουμε μαζί μας κάνα κλεφτοφάναρο και το ανάψουμε, τα φύλλα θα γίνουνε πράσινα και τα πορτοκάλια πορτοκαλί. Τι συμβαίνει με το χρώμα που έχουν τα πράγματα; Τα πορτοκάλια είναι πορτοκαλί και τις νύχτες δείχνουν κατάμαυρα. Είναι όμως πορτοκαλί ή μήπως μας φαίνονται πορτοκαλί; Το «είναι» τους είναι άραγε ίδιο με το «φαίνεται»; Και ποιον ακριβώς ρόλο παίζει το φως;
Λένε ότι η μοναδική πηγή χρωμάτων είναι το φως. Το φως είναι αυτό που χρωματίζει τα πράγματα. Από την εποχή μάλιστα του Νεύτωνα λέγεται και κάτι ακόμα που με πρώτο άκουσμα ίσως να μας φανεί παράξενο. Ότι το χρώμα υπάρχει στο φως, στο γνωστό μας εκείνο φως που αυτό καθεαυτό δεν το βλέπουμε. Και ότι το χρώμα δεν υπάρχει μέσα στο ουράνιο τόξο ούτε στις μπογιές ούτε και στις σαπουνόφουσκες, σε πράγματα δηλαδή που μας φαίνονται χρωματιστά.
Ανδρέας Ι. Κασέτας- Το φάντασμα του Λεονάρντο

Το κείμενο προφανώς πιθανόν να προέκυψε από έμπνευση πάνω στο "φαίνεται" και το "είναι" του Βιτγκενσταιν.
Εγώ κρατάω την πρόταση : "Το φως είναι αυτό που χρωματίζει τα πράγματα. "
Όντως το φως χρωματίζει τα πράγματα. Και για να φωτιστεί αυτή η παρουσίαση, για να δείξει τα χρώματά της χρειαζόμαστε μια πηγή φωτός. Και αυτή δεν είναι άλλη από τα παιδιά που παίζουν μουσική....
Εδώ διασκεύασαν ένα τραγούδι για τον Ήλιο...
Here comes the sun από τους Beatles.

Συνεχίζεται.........








Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό (μέρος 1ο)

Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό


Η εκδήλωση με τίτλο "Αστροβραδιά στο Μουσείο", είχε σαν υπότιτλο, αν μπορεί να το πει κανείς αυτό για μια εκδήλωση, το "Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό". Αλλά η πραγματικότητα είναι πως αυτός ήταν ο στόχος της. Και δε συζητώ για την κυριολεκτική έννοια του όρου, αφού στο τέλος στρέψαμε το βλέμμα στον έναστρο νυχτερινό ουρανό, αλλά μια κρυφή επιθυμία ήταν να επιτύχουμε ένα ταξίδι, μια εσωτερική ανάταση με αφορμή την Αστρονομία.
Δίπλα μου έκατσε και στήριξε αυτήν την προσπάθεια, διαβάζοντας κείμενα και γνωμικά με την τόσο γλυκιά και σταθερή φωνή της, η Μυρτώ Μ.  Ήταν η γλυκιά νότα που μας ταξίδευε λυρικά, αλλά και σταματούσε την ακατάπαυστη φλυαρία μου.

“Ας μην το κρύβουμε
διψάμε για ουρανό!”
Μίλτος Σαχτούρης

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όλα ξεκίνησαν όταν στρέψαμε τα μάτια μας στον ουρανό. Όταν αυτό το μικρό ανθρωπάκι έστρεψε το βλέμμα του στο νυχτερινό ουρανό και άρχισε να παρατηρεί και άρχισε να αναρωτιέται.
Και τι είδε; Τι βλέπουμε εμείς κοιτάζοντας τον ουρανό;
Βλέπουμε αστέρια, πλανήτες, νεφελώματα, σχηματισμούς όλων αυτών, βλέπουμε αστερισμούς. Μα το εντυπωσιακό είναι πως σε αυτά τα ξερά σχήματα, σ' αυτούς τους αστερισμούς είδε .... ζώα....είδε τη μικρή και μεγάλη Άρκτο.
 Είδε ένα επικίνδυνο σκορπιό......

Αλλά το κυριότερο, εκεί πάνω, σ' αυτούς τους αστερισμούς με τους μύθους του, με τα παραμύθια του, τοποθέτησε τους θεούς του, μα και τους δαίμονές του :το μίσος, την εκδικητικότητα, τη ζήλια, το φθόνο.


Συνάμα αντιστοίχισε και όμορφα συναισθήματα όπως την αγάπη, τη φιλία, την πίστη. Έτσι σ' αυτά τα ουράνια σχήματα είδε τους ήρωές του και έφτιαξε ιστορίες, για να αποδειχτεί πως όποιο περιορισμό έχουμε λόγω των δυνατοτήτων της ανθρώπινης όρασης τον ξεπερνούμε με τη φαντασία μας και τις δυνατότητες του μυαλού μας.

Τι παρατήρησαν στον ουρανό;

Παρατήρησε μια περιοδικότητα, μια επαναληψιμότητα στην κίνηση των πλανητών και των άστρων, οπότε έτσι έφτιαξε τις μονάδες μέτρησης του χρόνου, την ημέρα, το έτος.
Και για τους ρεαλιστές αυτές οι παρατηρήσεις ήταν σημαντικές για την επιβίωσή του ανθρώπου αφού του πρόσφεραν πληροφορίες για το κυνήγι...
Δείτε τις υπέροχες τοιχογραφίες στο σπήλαιο του Λασκώ, όπου στις παλαιολιθικού τύπου τοιχογραφίες του, σε κάποια θηράματα είναι ζωγραφισμένες κάποιες μαύρες κουκκίδες. Αυτές δεν είναι τίποτα άλλο από τις φάσεις της Σελήνης, που έδειχναν πότε είναι η καλύτερη εποχή με βάση τη Σελήνη για κυνήγι.

Παρατήρησαν την εναλλαγή των εποχών που τους βοήθησε και στη γεωργία. Όμως αυτό απαιτούσε καλύτερο προσδιορισμό των μονάδων μέτρησης του χρόνου. Έτσι αναγκάστηκαν να κάνουν καλύτερες παρατηρήσεις και έτσι γεννήθηκε η Ατρονομία.

Αν κοιτάξουμε γύρω μας η κληρονομιά της Αστρονομίας είναι πανταχού παρούσα.
Ας ξεκινήσουμε με το Stonehenge που θεωρείται ότι ήταν παρατηρητήριο της κίνησης του Ήλιου. Η το παρατηρητήριο των Μάγιας στο Yucatan στο Μεξικό. Κάποιος μπορεί να μας θυμίσει το δίσκο Nebra που παρουσιάζει το νυχτερινό ουρανό της δυτικής Ευρώπης την εποχή του χαλκού. Αλλά όσοι έχουν επισκεφτεί τη Ρώμη ή το Παρίσι θα έχουν θαυμάσει τους Αιγυπτιακούς Οβελίσκους. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά τεράστιοι γνώμονες που με τη σκιά τους από το φως του Ήλιουέδειχναν την ώρα.

Και αν αυτά τα αστρονομικά σημάδια σας φαίνονται μακρινά, δείτε γύρω σας. Παντού υπάρχουν σύμβολα της Αστρονομίας, άλλα φανερά και άλλα κρυφά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ρόδακας, ή ρόδαξ ή ρόδον. Στο επιστύλιο της Αγίας Θεοδώρας που βρίσκεται στην Παναγία Παρηγορήτισσα, εδώ στην Άρτα διακρίνεται καθαρά ο ρόδακας. Ένα σύμβολο ηλιακό για τους αρχαίους πολιτισμούς που η νέα θρησκεία το πήρε και το χρησιμοποίησε σαν φυλαχτό της Παναγίας. Έτσι γίνεται πάντα. Αντιστοιχούμε το σύμβολο σε κάτι νέο, αλλά αν το σκεφτούμε πιο ώριμα δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο της Αστρονομίας που πέρασε στους αιώνες.
Και ποιος ξέρει πόσα άλλα σύμβολα της Αστρονομίας υπάρχουν γύρω μας και εμείς δεν το γνωρίζουμε....
Μα η κληρονομιά της Αστρονομίας υπάρχει ζωντανή στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, έστω, στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε μιλώντας Αγγλικά, Ιταλικά, Γαλ
λικά, Ισπανικά, όταν ονοματίζουμε τις μέρες της εβδομάδας. Δείτε πως οι μέρες της εβδομάδας έχουν ρίζα το όνομα από ένα ουράνιο σώμα είτε προερχόμενο από τη λατινική είτε από την τευκτονική ονομασία του.
Αλλά το κυριότερο είναι πως αφού παρατήρησε τον ουρανό, κατάλαβε πως εκεί δεν υπήρχαν θεοί και δαίμονες, έδιωξε τις φοβίες του και διαπίστωσε πως η φύση είναι νομοκρατούμενη. Και ήταν σημαντικό γιατί κατάλαβε πως αν  δεν υπάρχουν Θεοί εκεί πάνω που να κυβερνούν αυθαίρετα τον ουρανό, τότε δε θα μπορούσε να κυβερνήσει κανείς αυθαίρετα και στη γη! Ήταν ένα μικρόβιο που ανέδειξε τον υπονομευτικό ρόλο της επιστήμης σε κάθε λογής απολυταρχία, που καθιέρωσε την αμφισβήτηση σε κάθε είδους "-ισμό", είτε θρησκευτικό, είτε πολιτικό, είτε οικονομικό.

“συ ο μικρός
να τα βάλεις με τα φυσικά φαινόμενα
μεγεθυμένος μόνο από τη σκέψη” 
Οδυσσέας Ελύτης


Ο άνθρωπος προσπάθησε στην αρχή, πραγματικά να δώσει απαντήσεις μόνο με την παρατήρησ έχοντας σαν όπλο μόνο τη σκέψη του, μόνο το μυαλό του. 
Γι'αυτό η μεγαλύτερη κληρονομιά της Αστρονομίας είναι η Επιστημονική Επανάσταση που έχει ξεχωριστή συμβολή στο Δυστικό πολιτισμό. Η Επιστημονική Επανάσταση ξεκινά στην ουσία το 1543 με την έκδοση του "Περί Περιστροφής των Ουρανίων Σωμάτων" του Κοπέρνικου και κορυφώνεται το 1687 με τα "Principia of Mathematica", του Νεύτωνα. Ο Κοπέρνικος επανέφερε τη θεωρία του Αρίσταρχου ξηλώνοντας τη γη από το κέντρο του κόσμου και την εκσφεντόνισε στους ουρανούς να στρέφεται και αυτή γύρω από τον Ήλιο!
Ήταν σοκαριστικό για τον άνθρωπο. Ήταν ένα χτύπημα στην έπαρση και τον εγωισμό του. Ήταν ένα χτύπημα στην ανθρωποκεντρική αντίληψη, ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου, ότι όλα γυρίζουν γύρω από αυτόν, ότι όλα είναι δημιουργημένα να τον υπηρετούν.
Ξαφνικά διαπίστωσε πως όπως όλα τα υπόλοιπα σώματα έτσι και η γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, άρα ξαφνικά συνηδειτοποίησε πως δεν ήταν κάτι το τόσο ξεχωριστό, για να τον υπηρετούν τα υπόλοιπα, αλλά είναι κάτι από τα υπόλοιπα, κάτι από όλα τα άλλα.


  Η επανάσταση έφτασε. Εδραιωτής της ο Γαλιλαίος. Θεωρείται ο δημιουργός του τηλεσκοπίου. Στην πραγματικότητα το τηλεσκόπιο εφευρέθηκε από Ολλανδούς, αλλά ο Γαλιλαίος το βελτίωσε, αλλά κυρίως ήταν ο πρώτος που το έστρεψε προς τους ουρανούς. Και είδε κηλίδες στον Ήλιο, είδε τη σκιά της Αφροδίτης στον Ήλιο οπότε διαπίστωσε πως η Αφροδίτη περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Είδε τους τέσσερις δορυφόρους του Δία (τους ονόμασε μάλιστα Αστέρια των Μεδίκων για να τιμήσει τους Μέδικους για την πατρωνεία τους), είδε τη Σελήνη και διαπίστωσε πως δεν είναι μια τέλεια κρυστάλλινη σφαίρα όπως θεωρούσε ο Αριστοτέλης. Στη Σελήνη είδε βουνά και μέτρησε τη σκιά τους, είδε κρατήρες και μάλιστα τα ζωγράφιζε, τα αποτύπωνε στο χαρτί.....
 

Και αν σας πω ότι ναι μεν το τηλεσκόπιο με την όξυνση της όρασης βοήθησε στην ανάπτυξη της αλλά και η ακοή είναι μια αίσθηση που μπορεί να συμμετάσχει στην "παρατήρηση", που μπορεί να εμπλακεί στην Αστρονομία.

Ας διαβάσουμε ένα κείμενο από το βιβλίο του Στέφανου Τραχανά "Το φάντασμα της Όπερας", που με βοήθησε πολύ σ'αυτήν την παρουσίαση.
Αναφέρεται στον Ήχο της Μεγάλης Έκρηξης.

Το κλάμα του μωρού: Η μουσική του κόσμου

Τι ήταν όμως αυτή η φυσική διαδικασία – αυτή η διάδοση πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης στο κοσμικό χώρο – αν τη δούμε από τη σκοπιά της λυκειακής μας φυσικής; Δε ήταν άραγε ένα ηχητικό κύμα – ένας ήχος – που διέτρεξε το σύμπαν απ’ άκρου εις άκρον αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη; Αυτό δεν μάθαμε ότι είναι ήχος; Μια εναλλαγή πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης που διαδίδονται στον χώρο; Δεν δικαιούμαστε να πούμε ότι είμαστε παιδιά αυτού του αρχέγονου ήχου, αυτής της αρχέγονης μουσικής που παρήγαγε το σύμπαν ακριβώς επειδή μπόρεσε να σπάσει την ομοιομορφία; Και χάρις σ’ αυτό να δημιουργήσει γαλαξίες, άστρα, πλανήτες και, τελικά, ζωή; Τι άλλο ήταν λοιπόν αυτός ο αρχέγονος ήχος παρά το πρώτο κλάμα του μωρού; 
Η μουσική της ζωής; 


Ο φυσικός John Cramer, ο οποίος όχι μόνο έχει βρει αποδείξεις για τον "ήχο" που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Big Bang, αλλά έφτιαξε και μια προσομοίωση των χαμηλών θορύβων που εκπέμπονται καθώς το σύμπαν άρχισε να υπάρχει, μετατοπισμένες τις συχνότητες προς την ακουστή περιοχή.
Ας τον ακούσουμε λίγο....

Σίγουρα δεν είναι ό,τι καλύτερο έχουμε ακούσει!
Αλλά ας μην είμαστε επικριτικοί, είναι η πρώτη προσπάθεια για ανασύνταξη της ύλης . Και αυτά τα πυκνώματα και αραιώματα της ύλης συνέχισαν να διαδίδονται. Οπότε μετά από κάποια χρόνια καταλήξαμε στον άνθρωπο μουσικό!

Και εδώ τα παιδιά του μουσικού συνόλου μας έπαιξαν σε δική τους διασκευή με φλάουτα και βιολιά το Space Oddity του David Bowie.


A revised version of David Bowie's Space Oddity, recorded by Commander Chris Hadfield on board the International Space Station.

Συνεχίζεται.......

Κυριακή 19 Ιουλίου 2015

Αστροβραδιά στο Μουσείο

Αστροβραδιά στο Μουσείο

Η εκδήλωση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Αστρονομίας Άρτας «Αστρολάβος Αστρονομίας & Διαστήματος» παράρτημα της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος Βόλου σε συνεργασία με το Δήμο Αρταίων και την Εφορία Αρχαιοτήτων Άρτας στον αύλειο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Άρτας  την Παρασκευή 17 Ιουλίου 2015   με τίτλο  «Αστροβραδιά στο Μουσείο»  πραγματοποιήθηκε με πλήρη επιτυχία. Τεράστιο πλήθος κόσμου παραβρέθηκε στον αύλειο χώρο του μουσείου και παρακολούθησε αρχικά μια παρουσίαση συνοδευόμενη από μουσικό μαθητικό σύνολο. 
Ακολούθησε αστρονομική παρατήρηση με στόχο τον Κρόνο και τους δακτύλιους του,  το Δία και τους δορυφόρους του, την Αφροδίτη και άλλα ουράνια σώματα.

Στη συνέχεια θα γράψω και ένα μικρό κείμενο για το θέμα της εκδήλωσης , μαζί με τμήμα από το υλικό (διαφάνειες- video) που χρησιμοποιήσαμε.