Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό (μέρος 1ο)

Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό

Η εκδήλωση με τίτλο "Αστροβραδιά στο Μουσείο", είχε σαν υπότιτλο, αν μπορεί να το πει κανείς αυτό για μια εκδήλωση, το "Στρέφοντας το βλέμμα στον ουρανό". Αλλά η πραγματικότητα είναι πως αυτός ήταν ο στόχος της. Και δε συζητώ για την κυριολεκτική έννοια του όρου, αφού στο τέλος στρέψαμε το βλέμμα στον έναστρο νυχτερινό ουρανό, αλλά μια κρυφή επιθυμία ήταν να επιτύχουμε ένα ταξίδι, μια εσωτερική ανάταση με αφορμή την Αστρονομία.
Δίπλα μου έκατσε και στήριξε αυτήν την προσπάθεια, διαβάζοντας κείμενα και γνωμικά με την τόσο γλυκιά και σταθερή φωνή της, η Μυρτώ Μ.  Ήταν η γλυκιά νότα που μας ταξίδευε λυρικά, αλλά και σταματούσε την ακατάπαυστη φλυαρία μου.

“Ας μην το κρύβουμε

διψάμε για ουρανό!”

Μίλτος Σαχτούρης

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όλα ξεκίνησαν όταν στρέψαμε τα μάτια μας στον ουρανό. Όταν αυτό το μικρό ανθρωπάκι έστρεψε το βλέμμα του στο νυχτερινό ουρανό και άρχισε να παρατηρεί και άρχισε να αναρωτιέται.
Και τι είδε; Τι βλέπουμε εμείς κοιτάζοντας τον ουρανό;

Βλέπουμε αστέρια, πλανήτες, νεφελώματα, σχηματισμούς όλων αυτών, βλέπουμε αστερισμούς. Μα το εντυπωσιακό είναι πως σε αυτά τα ξερά σχήματα, σ' αυτούς τους αστερισμούς είδε .... ζώα....είδε τη μικρή και μεγάλη Άρκτο.

 Είδε ένα επικίνδυνο σκορπιό......

Αλλά το κυριότερο, εκεί πάνω, σ' αυτούς τους αστερισμούς με τους μύθους του, με τα παραμύθια του, τοποθέτησε τους θεούς του, μα και τους δαίμονές του :το μίσος, την εκδικητικότητα, τη ζήλια, το φθόνο.

Συνάμα αντιστοίχισε και όμορφα συναισθήματα όπως την αγάπη, τη φιλία, την πίστη. Έτσι σ' αυτά τα ουράνια σχήματα είδε τους ήρωές του και έφτιαξε ιστορίες, για να αποδειχτεί πως όποιο περιορισμό έχουμε λόγω των δυνατοτήτων της ανθρώπινης όρασης τον ξεπερνούμε με τη φαντασία μας και τις δυνατότητες του μυαλού μας.

Τι παρατήρησαν στον ουρανό;

Παρατήρησε μια περιοδικότητα, μια επαναληψιμότητα στην κίνηση των πλανητών και των άστρων, οπότε έτσι έφτιαξε τις μονάδες μέτρησης του χρόνου, την ημέρα, το έτος.
Και για τους ρεαλιστές αυτές οι παρατηρήσεις ήταν σημαντικές για την επιβίωσή του ανθρώπου αφού του πρόσφεραν πληροφορίες για το κυνήγι...
Δείτε τις υπέροχες τοιχογραφίες στο σπήλαιο του Λασκώ, όπου στις παλαιολιθικού τύπου τοιχογραφίες του, σε κάποια θηράματα είναι ζωγραφισμένες κάποιες μαύρες κουκκίδες. Αυτές δεν είναι τίποτα άλλο από τις φάσεις της Σελήνης, που έδειχναν πότε είναι η καλύτερη εποχή με βάση τη Σελήνη για κυνήγι.

Παρατήρησαν την εναλλαγή των εποχών που τους βοήθησε και στη γεωργία. Όμως αυτό απαιτούσε καλύτερο προσδιορισμό των μονάδων μέτρησης του χρόνου. Έτσι αναγκάστηκαν να κάνουν καλύτερες παρατηρήσεις και έτσι γεννήθηκε η Ατρονομία.

Αν κοιτάξουμε γύρω μας η κληρονομιά της Αστρονομίας είναι πανταχού παρούσα.
Ας ξεκινήσουμε με το Stonehenge που θεωρείται ότι ήταν παρατηρητήριο της κίνησης του Ήλιου. Η το παρατηρητήριο των Μάγιας στο Yucatan στο Μεξικό. Κάποιος μπορεί να μας θυμίσει το δίσκο Nebra που παρουσιάζει το νυχτερινό ουρανό της δυτικής Ευρώπης την εποχή του χαλκού. Αλλά όσοι έχουν επισκεφτεί τη Ρώμη ή το Παρίσι θα έχουν θαυμάσει τους Αιγυπτιακούς Οβελίσκους. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά τεράστιοι γνώμονες που με τη σκιά τους από το φως του Ήλιουέδειχναν την ώρα.

Και αν αυτά τα αστρονομικά σημάδια σας φαίνονται μακρινά, δείτε γύρω σας. Παντού υπάρχουν σύμβολα της Αστρονομίας, άλλα φανερά και άλλα κρυφά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ρόδακας, ή ρόδαξ ή ρόδον. Στο επιστύλιο της Αγίας Θεοδώρας που βρίσκεται στην Παναγία Παρηγορήτισσα, εδώ στην Άρτα διακρίνεται καθαρά ο ρόδακας. Ένα σύμβολο ηλιακό για τους αρχαίους πολιτισμούς που η νέα θρησκεία το πήρε και το χρησιμοποίησε σαν φυλαχτό της Παναγίας. Έτσι γίνεται πάντα. Αντιστοιχούμε το σύμβολο σε κάτι νέο, αλλά αν το σκεφτούμε πιο ώριμα δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο της Αστρονομίας που πέρασε στους αιώνες.

Και ποιος ξέρει πόσα άλλα σύμβολα της Αστρονομίας υπάρχουν γύρω μας και εμείς δεν το γνωρίζουμε....
Μα η κληρονομιά της Αστρονομίας υπάρχει ζωντανή στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, έστω, στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε μιλώντας Αγγλικά, Ιταλικά, Γαλ
λικά, Ισπανικά, όταν ονοματίζουμε τις μέρες της εβδομάδας. Δείτε πως οι μέρες της εβδομάδας έχουν ρίζα το όνομα από ένα ουράνιο σώμα είτε προερχόμενο από τη λατινική είτε από την τευκτονική ονομασία του.

Αλλά το κυριότερο είναι πως αφού παρατήρησε τον ουρανό, κατάλαβε πως εκεί δεν υπήρχαν θεοί και δαίμονες, έδιωξε τις φοβίες του και διαπίστωσε πως η φύση είναι νομοκρατούμενη. Και ήταν σημαντικό γιατί κατάλαβε πως αν  δεν υπάρχουν Θεοί εκεί πάνω που να κυβερνούν αυθαίρετα τον ουρανό, τότε δε θα μπορούσε να κυβερνήσει κανείς αυθαίρετα και στη γη! Ήταν ένα μικρόβιο που ανέδειξε τον υπονομευτικό ρόλο της επιστήμης σε κάθε λογής απολυταρχία, που καθιέρωσε την αμφισβήτηση σε κάθε είδους "-ισμό", είτε θρησκευτικό, είτε πολιτικό, είτε οικονομικό.

“συ ο μικρός

να τα βάλεις με τα φυσικά φαινόμενα

μεγεθυμένος μόνο από τη σκέψη” 

Οδυσσέας Ελύτης

Ο άνθρωπος προσπάθησε στην αρχή, πραγματικά να δώσει απαντήσεις μόνο με την παρατήρησ έχοντας σαν όπλο μόνο τη σκέψη του, μόνο το μυαλό του. 

Γι'αυτό η μεγαλύτερη κληρονομιά της Αστρονομίας είναι η Επιστημονική Επανάσταση που έχει ξεχωριστή συμβολή στο Δυστικό πολιτισμό. Η Επιστημονική Επανάσταση ξεκινά στην ουσία το 1543 με την έκδοση του "Περί Περιστροφής των Ουρανίων Σωμάτων" του Κοπέρνικου και κορυφώνεται το 1687 με τα "Principia of Mathematica", του Νεύτωνα. Ο Κοπέρνικος επανέφερε τη θεωρία του Αρίσταρχου ξηλώνοντας τη γη από το κέντρο του κόσμου και την εκσφεντόνισε στους ουρανούς να στρέφεται και αυτή γύρω από τον Ήλιο!

Ήταν σοκαριστικό για τον άνθρωπο. Ήταν ένα χτύπημα στην έπαρση και τον εγωισμό του. Ήταν ένα χτύπημα στην ανθρωποκεντρική αντίληψη, ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου, ότι όλα γυρίζουν γύρω από αυτόν, ότι όλα είναι δημιουργημένα να τον υπηρετούν.

Ξαφνικά διαπίστωσε πως όπως όλα τα υπόλοιπα σώματα έτσι και η γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, άρα ξαφνικά συνηδειτοποίησε πως δεν ήταν κάτι το τόσο ξεχωριστό, για να τον υπηρετούν τα υπόλοιπα, αλλά είναι κάτι από τα υπόλοιπα, κάτι από όλα τα άλλα.

  Η επανάσταση έφτασε. Εδραιωτής της ο Γαλιλαίος. Θεωρείται ο δημιουργός του τηλεσκοπίου. Στην πραγματικότητα το τηλεσκόπιο εφευρέθηκε από Ολλανδούς, αλλά ο Γαλιλαίος το βελτίωσε, αλλά κυρίως ήταν ο πρώτος που το έστρεψε προς τους ουρανούς. Και είδε κηλίδες στον Ήλιο, είδε τη σκιά της Αφροδίτης στον Ήλιο οπότε διαπίστωσε πως η Αφροδίτη περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Είδε τους τέσσερις δορυφόρους του Δία (τους ονόμασε μάλιστα Αστέρια των Μεδίκων για να τιμήσει τους Μέδικους για την πατρωνεία τους), είδε τη Σελήνη και διαπίστωσε πως δεν είναι μια τέλεια κρυστάλλινη σφαίρα όπως θεωρούσε ο Αριστοτέλης. Στη Σελήνη είδε βουνά και μέτρησε τη σκιά τους, είδε κρατήρες και μάλιστα τα ζωγράφιζε, τα αποτύπωνε στο χαρτί.....

 

Και αν σας πω ότι ναι μεν το τηλεσκόπιο με την όξυνση της όρασης βοήθησε στην ανάπτυξη της αλλά και η ακοή είναι μια αίσθηση που μπορεί να συμμετάσχει στην "παρατήρηση", που μπορεί να εμπλακεί στην Αστρονομία.

Ας διαβάσουμε ένα κείμενο από το βιβλίο του Στέφανου Τραχανά "Το φάντασμα της Όπερας", που με βοήθησε πολύ σ'αυτήν την παρουσίαση.
Αναφέρεται στον Ήχο της Μεγάλης Έκρηξης.

Το κλάμα του μωρού: Η μουσική του κόσμου

Τι ήταν όμως αυτή η φυσική διαδικασία – αυτή η διάδοση πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης στο κοσμικό χώρο – αν τη δούμε από τη σκοπιά της λυκειακής μας φυσικής; Δε ήταν άραγε ένα ηχητικό κύμα – ένας ήχος – που διέτρεξε το σύμπαν απ’ άκρου εις άκρον αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη; Αυτό δεν μάθαμε ότι είναι ήχος; Μια εναλλαγή πυκνωμάτων και αραιωμάτων ύλης που διαδίδονται στον χώρο; Δεν δικαιούμαστε να πούμε ότι είμαστε παιδιά αυτού του αρχέγονου ήχου, αυτής της αρχέγονης μουσικής που παρήγαγε το σύμπαν ακριβώς επειδή μπόρεσε να σπάσει την ομοιομορφία; Και χάρις σ’ αυτό να δημιουργήσει γαλαξίες, άστρα, πλανήτες και, τελικά, ζωή; Τι άλλο ήταν λοιπόν αυτός ο αρχέγονος ήχος παρά το πρώτο κλάμα του μωρού; 

Η μουσική της ζωής; 

Ο φυσικός John Cramer, ο οποίος όχι μόνο έχει βρει αποδείξεις για τον "ήχο" που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Big Bang, αλλά έφτιαξε και μια προσομοίωση των χαμηλών θορύβων που εκπέμπονται καθώς το σύμπαν άρχισε να υπάρχει, μετατοπισμένες τις συχνότητες προς την ακουστή περιοχή.

Ας τον ακούσουμε λίγο....

Σίγουρα δεν είναι ό,τι καλύτερο έχουμε ακούσει!
Αλλά ας μην είμαστε επικριτικοί, είναι η πρώτη προσπάθεια για ανασύνταξη της ύλης . Και αυτά τα πυκνώματα και αραιώματα της ύλης συνέχισαν να διαδίδονται. Οπότε μετά από κάποια χρόνια καταλήξαμε στον άνθρωπο μουσικό!

Και εδώ τα παιδιά του μουσικού συνόλου μας έπαιξαν σε δική τους διασκευή με φλάουτα και βιολιά το Space Oddity του David Bowie.

A revised version of David Bowie's Space Oddity, recorded by Commander Chris Hadfield on board the International Space Station.

Συνεχίζεται.......